Życie w niebie, życie w piekle

 „Żona enkawudzisty. Spowiedź Agnessy Mironowej” – Mira  Jakowienko

 Na końcu książki znaleźć można krótki esej Iriny Szerbakowej „Na huśtawce losu”. Jest on właściwie podsumowaniem całej tej historii, czyli życia i losów Agnessy Mironowej. To coś w rodzaju analizy i streszczenia. 

Tytuł i podtytuł w zasadzie precyzują, o czym jest książka, czego dotyczy. Nie całkiem pasuje mi określenie „spowiedź”, bo sugeruje wyznawanie jakichś głęboko skrywanych tajemnic. Agnessa Mironowa po prostu opowiada o swoim życiu, o latach spędzonych w dostatku u boku męża enkawudzisty i dalszych – w łagrze (obozie pracy). Nie sprawia wrażenia, żeby miała się czego wstydzić, coś ukrywać.

 SPOJRZENIE Z ZEWNĄTRZ. AUTORKA. Przyjaźniłam się z Agnessą do momentu jej śmierci, czyli przez ponad dwadzieścia lat. W tym czasie brązowy kolor jej oczu, który udało mi się jeszcze zobaczyć, zamienił się w mętny szaroniebieski, z błyskiem wskazującym na sklerozę. Pojawiły się zmarszczki, zaczęła farbować posiwiałe włosy na złoto. Ale niezależnie od tego, jak bardzo przybliżająca się starość niszczyła jej wygląd, jej uprzednia uroda przebijała się przez wszystko. I sprężysta figura, i umiejętność trzymania się dumnie i prosto, i wielkie poczucie własnej wartości – wszystko to przyciągało do Agnessy ogólną uwagę. W tych późnych latach też miała wielbicieli. 

Wspomnienia Agnessy Mironowej czasem przerywane są „spojrzeniem z zewnątrz”, to jest komentarzem Miry Jakowienko lub wspomnieniem o tamtym życiu i czasach innej osoby, na przykład przybranej córki, Agulii. 

SPOJRZENIE Z ZEWNĄTRZ. MAJA. Tacie nadano imię po naszym praprapradziadku Michaełu Ałterze. Michaeł Ałter zyskał nazwisko Korol w osiedlu wojskowym Arakczejewa. Gdy miał sześć lat, chapuni (łowczy Arakczejewa) porwali go od rodziców, tak jak porywali i inne żydowskie dzieci. Dzieci te, oderwane od swoich rodzin i surowo musztrowane, były wychowywane na żołnierzy. Nazywali ich kantonistami. 

Mira  Jakowienko, która słuchała opowiadań/wspomnień Agnessy, wykonała tytaniczną pracę, bo sprawdzała wszystko to, co jeszcze sprawdzić się dało – w książce są setki przypisów, może nawet ponad tysiąc, dopowiadające, poszerzające wiedzę, wreszcie potwierdzające fakty opowiedziane przez Agnessę. Bardzo rzadko Jakowienko koryguje cokolwiek, stwierdzając, że albo Agnessa coś źle zapamiętała, albo wprowadzono ją w błąd. 

Wartościowa pozycja dla każdego, kogo interesuje prawda o czasach stalinowskiego terroru, o życiu rodzin prominentnych funkcjonariuszy NKWD, o życiu w sowieckich łagrach i o tym, jak wtedy bardzo łatwo jedno zmieniało się w drugie.