„W stronę Swanna” – Marcel Proust
W jednym z najlepszych filmów na świecie („Dawno temu w Ameryce”) jest taki moment, w którym Klucha wraca do Nowego Jorku po kilkudziesięciu latach ukrywania się. Gruby Moe pyta go, co robił przez cały ten czas i Klucha odpowiada, że kładł się wcześnie spać. No, cóż… związek z pierwszym tomem „W poszukiwaniu straconego czasu” jest oczywisty i nie budzi wątpliwości.
O czym jest książka? O tym, że każdy czas miniony jest tak naprawdę czasem straconym. Czy wypełnią go bezsenne godziny i obserwacja cieni przesuwających się w szparze drzwi, czy miłość Odety, to w sumie… Czas jest też głównym bohaterem powieści, w której jedynym stałym elementem jest zmiana.
Nie, nie będę czytał kolejnych tomów. Może po prostu z lenistwa, bo jednak Proust wymaga ode mnie pewnego wysiłku, ale przede wszystkim chyba jednak z obawy, że zechcę wrócić pod Łuk Triumfalny, na Pola Elizejskie, a zwłaszcza do Combray. Z niepokoju, że zacznę tęsknić do Odety i Gilberty, a może nawet trochę Swanna. A na tak bezsensowne tracenie czasu jednak pozwalać sobie nie chcę. Bo tego świata tak naprawdę nie ma. I chyba nigdy nie było…
Zauroczył mnie też język Prousta. Te jego oszczędne, lapidarne zdania… Oto zresztą jedno z nich:
„Pokoje zimowe, gdzie, leżąc w łóżku, wtula się głowę w gniazdko uwite z najrozmaitszych rzeczy: z rogu poduszki, z kapy, z kawałka szala i z numeru »Dẻbats roses«, przy czym spaja się wszystko razem, techniką ptaków, ugniatając to sobą bez końca; gdzie w mroźny czas miło jest czuć się bezpiecznym niby jaskółka morska w swoim ciepłym gniazdku pod ziemią i gdzie opodal ognia płonącego całą noc w kominku śpi się w płaszczu ciepłego i dymnego powietrza, przeszywanego blaskami rozpalających się kolejno polan, niby w bezściennej alkowie, w gorącej jaskini wyżłobionej w łonie samego pokoju, w upalnej i ruchomej w swych kręgach cieplnych strefie, wietrzonej podmuchami, które nam chłodzą twarz, a płyną z kątów, z okolic okna lub z miejsc oddalonych od ognia i już ochłodzonych; pokoje letnie, gdzie miło jest czuć się zespolonym z ciepłą nocą, gdzie blask księżyca, wsparty na uchylonych okiennicach, rzuca aż do stóp łóżka swoją zaczarowaną drabinę; gdzie śpi się prawie na wolnym powietrzu, niby sikora kołysana wiatrem na czubku promienia; czasami pokój Louis XVI, tak wesoły, że nawet pierwszego wieczora nie czułem się w nim zbyt nieszczęśliwy; gdzie kolumienki lekko podtrzymujące sufit rozchylały się z takim wdziękiem, aby wskazywać i chronić miejsce łóżka; czasami, przeciwnie, ów pokój mały, a tak wysoki, wznoszący się stożkowato na wysokość dwóch pięter i częściowo wyłożony mahoniem, gdzie od pierwszej sekundy czułem się moralnie zatruty nieznanym zapachem bagna przeciw molom, przekonany o wrogości fioletowych firanek i o bezczelnej obojętności zegara skrzeczącego głośno, tak jakby mnie tam nie było; gdzie dziwaczne i bezlitosne lustro o czworograniastych nogach, zagradzając ukośnie jeden kąt pokoju, żłobiło sobie nieprzewidziane miejsce w błogiej pełni mego zwykłego pola widzenia; gdzie myśl, siląc się przez godziny całe zmienić miejsce, naciągnąć się wzwyż, aby przybrać ściśle kształt pokoju i wypełnić go wreszcie aż do szczytu olbrzymiego leja, wycierpiała tam wiele ciężkich nocy, gdy leżałem wyciągnięty w łóżku, z podniesionymi oczami, z czujnym uchem, z opornymi nozdrzami, z bijącym sercem, dopóki wreszcie przyzwyczajenie nie zmieniło koloru firanek, nie kazało zmilczeć zegarowi, nie nauczyło litości skośnego i okrutnego lustra, nie stłumiło, o ile nie wygnało zupełnie, zapachu bagna i nie zmniejszyło znacznie pozornej wysokości sufitu”.
O czym jest książka? O tym, że każdy czas miniony jest tak naprawdę czasem straconym. Czy wypełnią go bezsenne godziny i obserwacja cieni przesuwających się w szparze drzwi, czy miłość Odety, to w sumie… Czas jest też głównym bohaterem powieści, w której jedynym stałym elementem jest zmiana.
Nie, nie będę czytał kolejnych tomów. Może po prostu z lenistwa, bo jednak Proust wymaga ode mnie pewnego wysiłku, ale przede wszystkim chyba jednak z obawy, że zechcę wrócić pod Łuk Triumfalny, na Pola Elizejskie, a zwłaszcza do Combray. Z niepokoju, że zacznę tęsknić do Odety i Gilberty, a może nawet trochę Swanna. A na tak bezsensowne tracenie czasu jednak pozwalać sobie nie chcę. Bo tego świata tak naprawdę nie ma. I chyba nigdy nie było…
Zauroczył mnie też język Prousta. Te jego oszczędne, lapidarne zdania… Oto zresztą jedno z nich:
„Pokoje zimowe, gdzie, leżąc w łóżku, wtula się głowę w gniazdko uwite z najrozmaitszych rzeczy: z rogu poduszki, z kapy, z kawałka szala i z numeru »Dẻbats roses«, przy czym spaja się wszystko razem, techniką ptaków, ugniatając to sobą bez końca; gdzie w mroźny czas miło jest czuć się bezpiecznym niby jaskółka morska w swoim ciepłym gniazdku pod ziemią i gdzie opodal ognia płonącego całą noc w kominku śpi się w płaszczu ciepłego i dymnego powietrza, przeszywanego blaskami rozpalających się kolejno polan, niby w bezściennej alkowie, w gorącej jaskini wyżłobionej w łonie samego pokoju, w upalnej i ruchomej w swych kręgach cieplnych strefie, wietrzonej podmuchami, które nam chłodzą twarz, a płyną z kątów, z okolic okna lub z miejsc oddalonych od ognia i już ochłodzonych; pokoje letnie, gdzie miło jest czuć się zespolonym z ciepłą nocą, gdzie blask księżyca, wsparty na uchylonych okiennicach, rzuca aż do stóp łóżka swoją zaczarowaną drabinę; gdzie śpi się prawie na wolnym powietrzu, niby sikora kołysana wiatrem na czubku promienia; czasami pokój Louis XVI, tak wesoły, że nawet pierwszego wieczora nie czułem się w nim zbyt nieszczęśliwy; gdzie kolumienki lekko podtrzymujące sufit rozchylały się z takim wdziękiem, aby wskazywać i chronić miejsce łóżka; czasami, przeciwnie, ów pokój mały, a tak wysoki, wznoszący się stożkowato na wysokość dwóch pięter i częściowo wyłożony mahoniem, gdzie od pierwszej sekundy czułem się moralnie zatruty nieznanym zapachem bagna przeciw molom, przekonany o wrogości fioletowych firanek i o bezczelnej obojętności zegara skrzeczącego głośno, tak jakby mnie tam nie było; gdzie dziwaczne i bezlitosne lustro o czworograniastych nogach, zagradzając ukośnie jeden kąt pokoju, żłobiło sobie nieprzewidziane miejsce w błogiej pełni mego zwykłego pola widzenia; gdzie myśl, siląc się przez godziny całe zmienić miejsce, naciągnąć się wzwyż, aby przybrać ściśle kształt pokoju i wypełnić go wreszcie aż do szczytu olbrzymiego leja, wycierpiała tam wiele ciężkich nocy, gdy leżałem wyciągnięty w łóżku, z podniesionymi oczami, z czujnym uchem, z opornymi nozdrzami, z bijącym sercem, dopóki wreszcie przyzwyczajenie nie zmieniło koloru firanek, nie kazało zmilczeć zegarowi, nie nauczyło litości skośnego i okrutnego lustra, nie stłumiło, o ile nie wygnało zupełnie, zapachu bagna i nie zmniejszyło znacznie pozornej wysokości sufitu”.