czwartek, 31 grudnia 2020

Kompleksy i fobie bohatera

„Zwrotnik” – Bartek Rojny

Powieść stanowi bezpośrednią kontynuację poprzedniego dzieła tegoż autora. Zapewne da się „Zwrotnik” czytać bez znajomości „Parafila”, ale pewne kwestie wtedy pozostają niejasne. Witold Weiner wprowadził się do Ady… No, właśnie – jakiej Ady? Skąd wzięła się jakaś Ada? Bardzo dokładnie opisany jest problematyczny początek tej znajomości właśnie w „Parafilu”. Natomiast lektura „Parafila” po „Zwrotniku” ma tyleż sensu, co opowiadanie dowcipu, którego puentę od dawna znają wszyscy słuchacze. 
Także i na tej okładce widnieje brodaty typ. Kojarzy się z filmami „Człowiek w dziczy” albo „Zjawa”, a zupełnie nie do pomyślenia jest, że to wykładowca akademicki. Obrazki, owszem, intrygujące, ale… jakby nie do tej książki. 


Sawicka wyjęła z kieszeni bluzy zgniecioną paczkę papierosów. Stała przed oknem życia przy budynku Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi w Katowicach. Kilka minut po godzinie drugiej w nocy siostra Palma, która tej nocy miała dyżur, usłyszała alarm informujący o otwarciu okna. Zgodnie z obowiązującą procedurą niezwłocznie zawiadomiła służby i pobiegła na miejsce. W środku znajdowały się zwłoki kilkuletniego dziecka
[1].

Czteroletnie dziecko zostało… oskórowane. Wcześniej chłopca wielokrotnie zgwałcono, a obdzieranie ze skóry zaczęło się, gdy jeszcze żył. Tak samo, jak w „Parafilu”, od makabrycznych opisów momentami aż mdli. Choć nie jest wykluczone, że w „Zwrotniku” okropieństw jest jakby nieco mniej niż w „Parafilu” – możliwe jednak, że to ja się uodporniłem. W każdym razie ponownie komisarz Helena Sawicka, zwana Helgą, prowadzi śledztwo, w którym pomaga doktor Witold Weiner, specjalista od dewiacji seksualnych. Przydaje się też czasem doświadczenie jego aktualnej dziewczyny, seksuolożki, Ady Białas. Trudne do zrozumienia na piśmie (w rozmowie to żaden problem) wstawki nowego partnera Helgi w gwarze Hanysów nie pozwalają czytelnikowi zapomnieć, że rzecz dzieje się na Śląsku i w Zagłębiu, choć i Częstochowa jest tu bardzo ważna.

Coraz więcej czytelnik dowiaduje się o młodości i dzieciństwie Weinera, poznaje źródło jego fobii, traum i kompleksów. To elementy, które sygnalizowane były w „Parafilu”, ale nie do końca tam wyjaśnione, tutaj zostały znacznie rozwinięte. Zresztą… „Zwrotnik” mógłby z powodzeniem być drugim tomem tej samej powieści, a nie osobną historią. 

Fabuła zaczyna być wciągająca, a nawet porywająca, nie od razu – zwłoki dziecka w oknie życia… no, tak, ale… śledztwo nie przynosi efektów, nie wiadomo, o co chodzi, właściwie nic nie wiadomo. Pasjonująco robi się wtedy, kiedy Weiner przyjeżdża do Częstochowy na pogrzeb matki i w tym samym dniu jego ojciec zostaje aresztowany za profanację grobu swojego drugiego syna, Kamila (zginął w wypadku samochodowym) i kradzież jego szczątków. W tle pojawia się niebezpieczna sekta zwrotnika oraz oparty na ewangelii św. Bartłomieja (zachowanym jedynie we fragmentach apokryfie Nowego Testamentu) kult kości. Ginie bez śladu osiemnastoletni syn Sawickiej, Kamil. Coraz dziwniejsza staje się w tym kontekście samobójcza śmierć wikarego. Itd. Itp. Akcja powieści (choć z dłużyznami, bo książka koniecznie musi być bardzo gruba) od tego momentu zaczyna przypominać szalony roller coaster i trudno się od niej oderwać. 

Autor niewątpliwie ma spory potencjał i wyobraźnię. Zbyt odrażające opisy i dłużyzny to mankamenty, których w następnych powieściach można się pozbyć. Także irytującej maniery zakompleksionych udawaczy – jedni w Polsce usilnie udają obcokrajowców, inni natomiast udają, że im wierzą. To u nas do fryzjera już nijak nie można się wybrać? Trzeba korzystać z usług… barbera? Żałosne. 
To wszystko są jednak minusy, które nie przeważają plusów, więc i tę książkę Rojnego polecam tym czytelnikom, których nie rażą obrzydliwości i którzy nie mają tendencji do odruchów wymiotnych. Bo to dobra powieść sensacyjna z wysoce pokomplikowanymi i niedoskonałymi bohaterami w rolach głównych. No… może odrobinę za bardzo niedoskonałymi, bo z użalającym się wiecznie nad sobą Wiciem, trudno się utożsamić. 





--
1. Bartek Rojny, „Zwrotnik”, Znak, 2021, s. 8.









Dziękuję Wydawnictwu ZNAK za możliwość przeczytania książki przed premierą.

wtorek, 22 grudnia 2020

Wybrakowani bohaterowie

 „Parafil” – Bartek Rojny

Ważna informacja: https://demotywatory.pl/5053096/Wydawnictwo-przeprasza-za-opis-brutalnego-gwaltu-w-ksiazce-Czy  


Witek – bohater powieści Bartka… przyznam, że nadal razi mnie, gdy dorośli ludzie, a zwłaszcza mężczyźni, używają zdrobnień swoich imion. Strach przed dojrzałością, czy może potrzeba traktowania samego siebie jak dziecko? Podobno typowe w przypadku DDD (Dorosłe Dzieci z rodzin Dysfunkcyjnych) – dopóki trwa dzieciństwo dziecko może mieć nadzieję, że w końcu dostanie od rodziców to, co mu się należy, a więc miłość, akceptację, pomoc, wsparcie itd. Ale to nie moja sprawa, po prostu irytująca maniera*.  Trzydziestosześcioletni mężczyzna, metr dziewięćdziesiąt wzrostu, sto kilo żywej wagi, broda drwala… Moim zdaniem to jednak Witold. 

Parafilia to dość pojemne określenie różnych zaburzeń preferencji seksualnych. Jedne z nich mogą stanowić swego rodzaju urozmaicenie pożycia seksualnego, inne są po prostu przestępstwem. Określenie „parafil”, które według autora ma chyba określać mężczyznę cierpiącego na parafilię (kobieta to zapewne byłaby parafilka?), nie występuje w języku polskim. 

Nic nie podniecało go bardziej niż strach. To dlatego przyglądał się oczom ofiary z takim zaciekawieniem. Tak jakby gałka oczna była magicznym zwierciadłem, dającym wgląd w najskrytsze lęki. Miał wzwód, ale wciąż czekał na więcej bodźców. Napatrzył się już na nagie ciało. Czuł odrazę, nie podobała mu się, mdliło go od jej zapachów. Dlatego koncentrował się na oczach [1]


Akcja dzieje się na Śląsku i w Zagłębiu (podziały i antagonizmy najwyraźniej nadal są tam ważne i żywe, a granica na Przemszy oddziela dwa różne światy). Seryjny morderca, zboczeniec i dewiant torturuje i morduje. Śledztwo prowadzi podkomisarz Helga Sawicka (po śmierci męża samotna matka z problematycznym osiemnastolatkiem na karku, nadużywająca alkoholu), a pomaga jej główny bohater – doktor Witold Weiner, ekspert w dziedzinie dewiacji seksualnych, były policjant, zwany w tym środowisku Bełtem. Witold (Witold, a nie Witek, bo tak ma w dowodzie osobistym) Weiner rozstał się z policją, robi karierę na uczelni, obronił doktorat, jest wykładowcą, ale… zawieszonym, bo właśnie toczy się przeciwko niemu sprawa dyscyplinarna i karna o molestowanie seksualne studentki. Witold Weiner oczywiście sypia ze studentkami, ale z tą akurat nie. 

Weiner to ciekawy facet po przejściach, jak to mówią, zamiłowany użytkownik tabaki, kokainy i innych narkotyków, uczestnik imprez swingersów (seks z przypadkowymi osobami, w grupach, na oczach innych) z dziwacznymi przekonaniami o sobie i życiu… 

Wszystko, co w życiu osiągnął, zawdzięczał tylko sobie. Nikt mu nie mógł tego odebrać. Jego ścieżka edukacji i kariera zawodowa nie były usłane różami. Może gdyby rodzice potraktowali go inaczej, łatwiej byłoby mu zapanować nad swoimi fobiami. Studiował dwa lata dłużej, bo musiał pracować, żeby zarobić na mieszkanie w Katowicach [2].

Do tego dochodzą przeróżne fobie (strach przed jazdą samochodem osobowym), traumy z dawnych i nie tak dawnych czasów – ciekawa, specyficzna bardzo sylwetka głównego bohatera. 

Śledztwo toczy się w miarę dynamicznie, ale jeśli w ogóle, to dzięki znajomościom oraz osobistemu zaangażowaniu Helgi i Witolda, a nie działaniom policji jako takiej, czy jej wysoce problematycznym procedurom. 

Dłużyzny (bo książka koniecznie musi być gruba, prawda?) – cały rozdział na temat Matyldy Łęckiej, marzeniach jej rodziców, nieudanych planach związanych ze studiami medycznymi, pracy w hospicjum i urokach tejże itd., żeby poinformować czytelnika, że najazd policji na dom podejrzanego nie zakończył się sukcesem. 

Nie każdemu też muszą przypaść do gustu drastyczne, brutalne, zbyt szczegółowe opisy obrażeń, ran, tortur. Na pewno jednak spodobają się tym, którzy zbierają się tłumnie w miejscach wypadków drogowych i z dreszczem obrzydzenia, ale i jakąś chorą fascynacją, starają się zobaczyć trupa, urwaną kończynę albo chociaż ślady krwi. 

Oprócz tych mankamentów – choć to akurat każdy musi zdecydować sam – jest to całkiem niezła powieść sensacyjna, może nawet thriller. W każdym razie wciągnęła mnie, naprawdę chciałem dowiedzieć się, jak się to ostatecznie zakończy. Tak więc polecam, choć raczej czytelnikom niezbyt wrażliwym. 











---
* https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1176:bartek&catid=76&Itemid=209
1. Bartek Rojny, „Parafil”, Znak, 2021, s. 8.
2. Tamże, s. 91.



 

 

 

 

 

 

Dziękuję Wydawnictwu ZNAK za możliwość przeczytania książki.

sobota, 19 grudnia 2020

W lustrze poznasz prawdę i...

„Rywalka” – Maxime Parker

Niewielkie miasteczko Sharneyville, może nawet wieś, jak z pogardą nazywał to miejsce ojciec Lily Lynch, zgorzkniały pijak porzucony przez żonę. Głównymi bohaterkami jest więc Lily i… 

Karla. Jej jedyna i najlepsza przyjaciółka, przyszywana siostra i bratnia dusza. Znały się od zawsze i od zawsze kochały, mimo że bardzo się od siebie różniły[1]. 

Akcja powieści toczy się w różnych momentach roku 2019, ale powiązana jest bardzo mocno z pewnym dniem dwa lata wcześniej, gdy między przyjaciółkami coś strasznego się wydarzyło. Karla, która wyjechała ze swojej pipidówy do dużego miasta, studiuje, znalazła niezłą pracę w banku, stara się o tym jakoś zapomnieć. Swojemu kochankowi, wykładowcy akademickiemu o imieniu Josh (przed wyjazdem z Polski – Jonasz), nigdy nie chciała opowiadać o swoim wcześniejszym życiu na wsi, w Sharneyville. Twierdziła zawsze, że w tamtym jej życiu nie było kompletnie nic ciekawego. I wyraźnie coś wypiera ze świadomości, coś bardzo stara się zapomnieć. 

W Sharneyville nie miałam przyjaciół. Nie było tam wielu moich rówieśników[2].  Zaraz, zaraz, jak to… a co z Lily Lynch??? 

Niedługo po wprowadzeniu się Karli do Josha/Jonasza, nawet zanim jeszcze do końca rozpakowała pudła z rzeczami, przyszedł list od Lily. List na adres, którego przecież nikt jeszcze nie znał. Następnego dnia Lily Lynch zaczęła wydzwaniać do Karli do pracy, a tych numerów też nie powinna znać. Wtedy zacząłem się domyślać, jak się to wszystko skończy, ale nie byłem swego tak pewien, żeby założyć się o większą kwotę. Bo pomysł, nawet mnie samemu, wydawał się szalony (bo jak to jest, że znam nazwisko Lily, ale nie Karli?). Lubię takie zabawy, ale nie cierpię, jeśli się pomylę. 

Cóż takiego stało się WTEDY, pamiętnego dnia w 2017 roku, kiedy to Karla przyjechała odwiedzić stare śmieci, a Lily niecierpliwie i z radością jej oczekiwała? Co się wydarzyło takiego, że najlepsze przyjaciółki na świecie, bratnie dusze, stały się – jak łatwo można się domyślić po tytule – rywalkami? No i… rywalkami, w czym? Ta właśnie tajemnica, i nie tylko ta, sprawia, że powieść chce się czytać dalej; rodzi się pragnienie, by poznać, zrozumieć, dowiedzieć się, wyjaśnić. A to – wbrew pozorom – nie jest takie oczywiste w przypadku współczesnych powieści polskich autorek, a konkretnie polskich thrillerów psychologicznych. 

W ogóle nie mogła nikomu nigdy tego tłumaczyć, i tak nikt by nie zrozumiał. To, co się stało, musi zostać zapomniane, odcięte, przekreślone. Zaczęła nowe życie[3]. 

Akcja – w trzech nurtach czasowych plus zapiski w pamiętniku Lily – trzymałaby czytelnika w nieustannym napięciu, gdyby nie pewne zbyt długie wstawki. Opis dań i kolacji w luksusowym lokalu na prawie dwie kartki? Zachwyty nad zaletami ekskluzywnego domu towarowego, odzieży oraz kosmetyków kupowanych tamże i pakowanych w nobilitujące klientki reklamówki? Mocno moralizatorskie współczucie i troska o los zwierząt? Czy tego typu fragmenty były w tej powieści i dla jej fabuły do czegoś potrzebne? Moim zdaniem – zupełnie nie. Ale być może niektórym czytelniczkom spodobają się takie… przerywniki. 

Zalety: intrygujący, choć nie całkiem nowy pomysł na fabułę, konstrukcja trzymająca w napięciu prawie do końca. 
Wady: niewielkie wady warsztatowe i zbyt długie opisy niezwiązane z fabułą (bo książka musi być gruba, co?). 











---
1. Maxime Parker, „Rywalka”, Novae Res, 2020, s. 10.
2. Tamże, s. 29.
3. Tamże, s. 90.

 

 

 

 

 

 

 

 

Książkę otrzymałem/otrzymałam z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl.

czwartek, 10 grudnia 2020

Szara oraz kolorowa komuna

 „Rejs na krzywy ryj. Jan Himilsbach i jego czasy” – Anna Popek 

Jest to opowieść o człowieku zbudowana ze wspomnień jego krewnych, przyjaciół, znajomych i nie tylko. Nie nazwałbym jej biografią, bo rzetelnych faktów nie zawarto w niej zbyt wiele. Nawet data urodzenia nie jest pewna. Dokumentalny jest zbiór fotografii, ale relacje osób, w tym żony Janka Himilsbacha, Barbary, są już wysoce subiektywne. Oczywiście, można powiedzieć, że ludzie ci znali go w innych czasach, a Barbara z upływem czasu coraz bardziej uświetnia wspomnienia, ale chyba nie tylko o to chodzi. W materiałach dotyczących psychoterapii uzależnień (alkoholikiem był Himilsbach ponad wszelką wątpliwość) znalazłem określenie „mechanizm rozproszonego ja”. Ktoś taki prezentuje inną osobowość w różnym czasie, w różnych warunkach, wobec różnych osób, w różnych okolicznościach. Podobno odmiennych autobiografii – raczej opowiadanych, bo nie spisanych – Himilsbach sam wyprodukował około czterysta.

 Intrygujące jest także i to, że w relacjach tych różnych osób życie w latach czterdziestych-pięćdziesiątych-sześćdziesiątych w PRL, też jawiło się bardzo różnie. Ktoś opowiadał o szarej komunie, ktoś inny (Barbara Himilsbach) o wesołym, niezwykle kolorowym życiu. Była straszna bieda, ale… przeciętnie zarabiającego człowieka jakoś stać było na jedzenie i picie w lokalach. Itp. Czyli nie tylko Jan Himilsbach, ale – jak w podtytule – także jego bardzo ciekawe czasy. 

Już za życia był legendą. Pracował na nią w pocie czoła: w najsłynniejszych warszawskich knajpach, na planach filmowych, nad maszyną do pisania. Znał wszystkich, których należało znać w jego epoce, i wszyscy go znali. Panował swoisty snobizm na Himilsbacha. Każdy, kto chciał zaszpanować w towarzystwie, powinien pochwalić się, że pił z nim wódkę. […] Czytelnika niniejszej książki na pewno zdziwi to, że ludzie pamiętający Himilsbacha wyrażają różne, często sprzeczne, oceny na jego temat i podają wykluczające się informacje. Nie jest to niechlujstwo autorki czy błąd redaktora. Każdy z rozmówców mówi prawdę. Nikt, nawet żona, nie znał do końca prawdy o życiu Jana Himilsbacha. Artysta rzadko opowiadał o sobie, a jeśli już to czynił, zawsze zmieniał wersje. Czy robił to po to, żeby zainteresować rozmówcę? A może miał coś do ukrycia?*.

Uzupełnienie książki stanowi kilka opowiadań Jana Himilsbacha. I to od trzech zbiorów opowiadań zaczęła się moja nim fascynacja, bo film „Rejs” – podobno kultowy – uważam nawet za całkiem niezły, ale obiektem mojego kultu jednak się nie stał.

 

 



--
* Anna Popek, „Rejs na krzywy ryj”, Vis-a-vis/Etiuda, 2020, Wstęp.

sobota, 5 grudnia 2020

Komunizm jako przeznaczenie

„Krwawa Luna” – Patrycja Bukalska 

Mówiono kiedyś, że dla milionów ludzi komunizm był czymś w rodzaju religii. Być może było to porównanie prawdziwe… dawno temu. Odnoszę wrażenie, że obecnie, gdy wielu Polaków jest religijnie aktywnych, choć w zasadzie niewierzących lub nieufających Bogu, nie byłoby ono najtrafniejsze. 

Julia Prajs-Brystiger, 1902–1975, pisownia obu nazwisk bywała różna (Brüstiger, Preiss, Prajs, Bristiger); rodzice: Herman i Berta Preiss. Działaczka komunistyczna, przez 12 lat szefowa V Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. „Krwawa Luna” to solidnie udokumentowana, oparta na rzetelnych oraz stosunkowo łatwo dostępnych publicznie źródłach, reporterska opowieść, biografia,. Biografia, która zapewne nie spodoba się wszystkim tym, którym historia i fakty mylą się z partyjną (bez względu na nazwę partii) manipulacyjną demagogią i propagandą. 

Julia Brystygierowa, sadystka, nimfomanka, z pejczem w ręku przesłuchiwała więźniów, zagorzała komunistka. To wiedzą wszyscy, ale… skąd wiedzą? Niewielu wie, że była też doktorem filozofii, osobą wybitnie inteligentną, władała kilkoma językami, miała talent pisarski. Jaka była prawda? A może, żeby zrozumieć Lunę, trzeba postarać się najpierw poznać komunizm? Ale tu znowu potrzebne są fakty, a nie partyjna nowomowa. 

Kiedy mowa o komunie dzisiaj (2020), to zwykle jawi nam się gromada niemoralnych polityków, próbujących zniszczyć demokrację i przejąć władzę, żeby się samemu nachapać. Na początku komuniści nie mieli z tytułu swoich przekonań żadnych korzyści, nawet wręcz przeciwnie, i nie walczyli z demokracją, bo takowej wówczas nie było. Była pańszczyzna, praca po 12 godzin w strasznych warunkach w fabrykach za głodowe wynagrodzenie, brak jakiejkolwiek opieki socjalnej i zdrowotnej, makabrycznie wysoka śmiertelność dzieci. 

Swoją działalność wywrotową zaczęła od organizacji strajku nauczycieli w Wilnie w 1929 roku. Dwa lata później trafiła po raz pierwszy do więzienia – za redagowanie komunistycznego „Przeglądu współczesnego”. W sumie wyroków skazujących było więcej i za kratkami spędziła ponad trzy lata… 

Zsyłki, łagry, wieloletnie więzienia, prześladowania policyjne, nękanie… to były profity z bycia komunistą. Oczywiście później, gdy przejęli władzę, wszystko się zmieniło. Choć zmiany nie dotyczyły każdego i miały miejsce w nie każdej dziedzinie życia komunisty. 

Urządzone było pewnie raczej skromnie, bo Luna nie przywiązywała wagi do przedmiotów. Wręcz przeciwnie, uważała, że nie należy o nie zabiegać, mieć więcej niż inni. Potem jednak poszła na ustępstwa i kupiła sobie auto – lubiła nim jeździć, wolno i ostrożnie. Poza tym prowadziła jednak skromne życie – wręcz ascetyczne. Nigdy nie zależało jej na rzeczach. Za to na książkach – tak

Patrycja Bukalska przekopała tony akt z Archiwum Akt Nowych oraz dokumentów zgromadzonych przez Instytut Pamięci Narodowej (IPN), rozmawiała też z ofiarami stalinizmu, a konkretnie MBP, ludźmi aresztowanymi, więzionymi, skazywanymi za przekonania, represjonowanymi, starając się dociec, jak i skąd pojawiło się określenie „krwawa Luna”. I to wyniki tych poszukiwań wydają się szokujące. 

Po roku 1956 (odwilż) pozycja Luny w aparacie bezpieczeństwa (UBP) słabła… 

W 1956 roku wpływy Luny mogły być słabsze, ale wcześniej o losach zatrzymanych przez Departament V decydowała często samodzielnie. W 1948 roku Luna zwolniła Marię Okońską, współpracowniczkę kardynała Stefana Wyszyńskiego i założycielkę tak zwanej „Ósemki”. To również ona stała za wypuszczeniem na wolność historyka Pawła Jasienicy, adiutanta majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, jednego z dowódców poakowskiej partyzantki

Kiedy przeszła na emeryturę był nawet pomysł, żeby rozliczyć ją za działalność w MBP, ale… 

Do procesu Luny nie doszło. Wniosek prokuratorów został zablokowany przez Władysława Gomułkę. Być może obawiał się on, że jeśli nie zatrzyma fali rozliczeniowej, zniszczony może zostać cały aparat bezpieczeństwa. Choć oficjalnie Luna była tylko dyrektorem departamentu, a w chwili złożenia tego wniosku była już na emeryturze, to jej upadek mógłby pociągnąć za sobą innych… Na łaskawości wobec Luny mogła też zaważyć wdzięczność Gomułki za pomoc okazaną mu we Lwowie w czasie wojny.

 Kawał wartościowego opracowania historycznego, literatura popularno-naukowa na dobrym poziomie. Polecam. Mam jednak zastrzeżenia do okładki, na której widnieje zwiewna, eteryczna postać kobieca. Jest to mylące, bo Julia Prajs-Brystiger nie była atrakcyjna, delikatnie mówiąc. W jej czasach istniała już fotografia (od stu lat), więc nie ma żadnego problemu, żeby sprawdzić, jak wyglądała. Ale może kobieta na okładce bardziej pasowała do wizerunku i idei „krwawej Luny”… A kim ona była i jaka była, to już każdy musi zdecydować sam… po lekturze raczej, a nie na bazie fantastycznych przekonań, typu: wszyscy wiedzą, że… W każdym razie zupełnie inna to biografia niż paszkwil Iwony Kienzler na podobny temat. 

czwartek, 3 grudnia 2020

Życie w niebie, życie w piekle

 „Żona enkawudzisty. Spowiedź Agnessy Mironowej” – Mira  Jakowienko

 Na końcu książki znaleźć można krótki esej Iriny Szerbakowej „Na huśtawce losu”. Jest on właściwie podsumowaniem całej tej historii, czyli życia i losów Agnessy Mironowej. To coś w rodzaju analizy i streszczenia. 

Tytuł i podtytuł w zasadzie precyzują, o czym jest książka, czego dotyczy. Nie całkiem pasuje mi określenie „spowiedź”, bo sugeruje wyznawanie jakichś głęboko skrywanych tajemnic. Agnessa Mironowa po prostu opowiada o swoim życiu, o latach spędzonych w dostatku u boku męża enkawudzisty i dalszych – w łagrze (obozie pracy). Nie sprawia wrażenia, żeby miała się czego wstydzić, coś ukrywać.

 SPOJRZENIE Z ZEWNĄTRZ. AUTORKA. Przyjaźniłam się z Agnessą do momentu jej śmierci, czyli przez ponad dwadzieścia lat. W tym czasie brązowy kolor jej oczu, który udało mi się jeszcze zobaczyć, zamienił się w mętny szaroniebieski, z błyskiem wskazującym na sklerozę. Pojawiły się zmarszczki, zaczęła farbować posiwiałe włosy na złoto. Ale niezależnie od tego, jak bardzo przybliżająca się starość niszczyła jej wygląd, jej uprzednia uroda przebijała się przez wszystko. I sprężysta figura, i umiejętność trzymania się dumnie i prosto, i wielkie poczucie własnej wartości – wszystko to przyciągało do Agnessy ogólną uwagę. W tych późnych latach też miała wielbicieli

Wspomnienia Agnessy Mironowej czasem przerywane są „spojrzeniem z zewnątrz”, to jest komentarzem Miry Jakowienko lub wspomnieniem o tamtym życiu i czasach innej osoby, na przykład przybranej córki, Agulii. 

SPOJRZENIE Z ZEWNĄTRZ. MAJA. Tacie nadano imię po naszym praprapradziadku Michaełu Ałterze. Michaeł Ałter zyskał nazwisko Korol w osiedlu wojskowym Arakczejewa. Gdy miał sześć lat, chapuni (łowczy Arakczejewa) porwali go od rodziców, tak jak porywali i inne żydowskie dzieci. Dzieci te, oderwane od swoich rodzin i surowo musztrowane, były wychowywane na żołnierzy. Nazywali ich kantonistami

Mira  Jakowienko, która słuchała opowiadań/wspomnień Agnessy, wykonała tytaniczną pracę, bo sprawdzała wszystko to, co jeszcze sprawdzić się dało – w książce są setki przypisów, może nawet ponad tysiąc, dopowiadające, poszerzające wiedzę, wreszcie potwierdzające fakty opowiedziane przez Agnessę. Bardzo rzadko Jakowienko koryguje cokolwiek, stwierdzając, że albo Agnessa coś źle zapamiętała, albo wprowadzono ją w błąd. 

Wartościowa pozycja dla każdego, kogo interesuje prawda o czasach stalinowskiego terroru, o życiu rodzin prominentnych funkcjonariuszy NKWD, o życiu w sowieckich łagrach i o tym, jak wtedy bardzo łatwo jedno zmieniało się w drugie.

sobota, 28 listopada 2020

Ludzie to nowotwór kosmosu

„Proxima” – Stephen Baxter 


Przeczytałem pewnie z kilkanaście kartek i zorientowałem się, że kompletnie nic z tego nie rozumiem. Nie wiem, kiedy, co, kto, gdzie i w ogóle, o co tu chodzi. Na szczęście mam dobre doświadczenia z takimi sytuacjami – dawno, dawno temu tak samo było z „Diuną”. Wiedziałem więc już, że muszę początek przeczytać kilka razy, żeby się oswoić, a jeżeli książka jest dobrze napisana, to z czasem wszystko się wyjaśni. I rzeczywiście, wyjaśniło się… prawie wszystko.

Yuri Eden (zamieszkały wcześniej w Edenie – największej i najstarszej placówce ONZ na Marsie), który tak naprawdę nie miał na imię Yuri, budzi się w szpitalu. Przekonany jest, że znajduje się na Ziemi. Niewiele pamięta, nie wie, ile czasu minęło od… też nie bardzo wiadomo, czego. Pamiętał strażnika pokoju, Tollemache’a, który wbił mu igłę w szyję, ale kiedy to było? Za co?

Akcje, bo dzieją się różne w różnych czasach, koncentrują się wokół Proximy – odległej planety, której warunki pozwalają żyć ludziom bez bunkrów, skafandrów, pod gołym niebem i nigdy nie zachodzącym słońcem. Dawno temu, w epoce bohaterów (bardzo krytykowanej obecnie), wysłano tam Dextera Cola.

Kiedy odkryto nadającą się do zamieszkania planetę w układzie Proximy Centauri, państwa późniejszej zachodniej federacji ONZ-etu połączyły siły i po kilkudziesięciu latach dorobiły się załogowej misji. Cole wystartował z Merkurego, korzystając z silnie naenergetyzowanego strumienia światła słonecznego – podobnie jak w przyszłości Angelia[1].
Tak, mnie też razi zapis „ONZ-etu”, ale przepisałem cytat dokładnie, tak jest w książce, niestety.

Po odkryciu napędu ziarnowego (ziarna to skoncentrowane zwitki/kłębki czystej energii odkryte pod powierzchnią Marsa) odbyła się kolejna misja, w której brał udział siedemnastoletni kadet floty kosmicznej, Lex McGregor. A obecnie, cokolwiek to znaczy, major McGregor, lat około czterdzieści, wiezie na Proximę osadników/kolonistów. Nie wydaje się, żeby w misji tej uczestniczyli zupełnie dobrowolnie, skoro trafili tam z łapanki. Na statku nawet wybuchł bunt, przyszli koloniści próbowali przejąć kontrolę nad rakietą i skierować ją w stronę Ziemi, ale zostali spacyfikowani przez strażników pokoju i kosmonautów. Yuri Eden jest jedną z osób, które na Proximie mają zamieszkać. Kosmonauci oczywiście wkrótce wrócą do swojego cywilizowanego świata, ale dla przymusowych osadników była to droga w jedną stronę. Trzeba jeszcze pamiętać o Angelii, zaawansowanej, samoświadomej jednostce sztucznej inteligencji, która też szykuje się/szykowała się do drogi ku gwiazdom. A Dexter Cole… prawdopodobnie nadal leci, nadal jest w drodze. 
Z czasem są w powieści pewne problemy, przynajmniej na początku. W każdym razie w 2155 roku wyruszyła w kosmos Angelia. W 2169 roku wahadłowiec statku Ad Astra wysadził na Proximie c kolonistów. Swoją nową ojczyznę nazwali oni Per Ardua. To swego rodzaju gra słów, nawiązująca też do nazwy statku: per ardua ad astra - przez przeciwności do gwiazd.

Koloniści wysadzeni zostali w różnych punktach globu, na różnych kontynentach, w czternastoosobowych zwykle grupach. Odległości, brak wody po drodze i wiele innych przeciwności uniemożliwić im mają porozumienie, czy połączenie tych kilkunastoosobowych zespołów.

Wahadłowiec odleciał. Yuri, jego kolega Lemmy i reszta grupy znad jeziora, które, jakże romantycznie, nazwali Kałużą, rozpoczęli nowe życie. Dopiero w tym momencie historia się zaczyna.

Osadnicy nie obudzili w sobie ducha przedsiębiorczości. W obozowisku, osadzie – jak zwał, tak zwał – wszystko jeszcze było w powijakach, odkąd odlecieli astronauci, a wraz z nimi dyscyplina, którą udało im się na pewien czas zaprowadzić. Paki ze sprzętem, ubraniami, żywnością, narzędziami i inną zawartością leżały porozrzucane tam, gdzie je wyładowano z wahadłowca. Nadal mieszkali w namiotach[2].

Nieznana planeta, zupełnie obce formy życia (łodygowate stwory, trochę zwierzęta i trochę rośliny), odmienne warunki pogodowe i klimatyczne, wieczny dzień, śmiertelnie niebezpieczne rozbłyski Proximy, to wszystko tło, bo tak naprawdę jest to opowieść o ludziach, o rasie ludzkiej. Człowiek – to może czasem faktycznie brzmi dumnie, ale najczęściej chyba jednak zupełnie nie.

Parę miesięcy po zamieszkaniu na Per Ardui wśród osadników doszło do poważnego konfliktu i ich liczebność zmniejszyła się o połowę. Pewne kwestie to uprościło, inne…

Została ich tylko piątka. Yuri, Mardina, John, Abbey i Matt. Bezsensem byłoby dłużej karmić się złudzeniami, że jest to zalążek kolonii, wielkiego miasta przyszłości, całego nowego świata[3].

Choć w tym momencie wydawać się to mogło nieprawdopodobne, historia Proximy dopiero się zaczynała. Nawet wtedy, kiedy zostało ich jedynie dwoje. Akcja powieści obejmuje bowiem kilkadziesiąt lat i znaleźć w niej można zarówno tematy socjologiczne, jak i wojenną strategię, swoistą politykę (globalny konflikt Stanów z Chinami), wątek Angelii i Stef Kalinski, badającej marsjańskie ziarna, problematyczną relację ludzi ze sztuczną inteligencją, przed którą muszą ukrywać istotę napędu ziarnowego (sic!), i całą gamę nauk społecznych, ale także dydaktyczne wstawki (do zniesienia) na wszelkie możliwe tematy, które wygłasza robot kolonistów. Przede wszystkim jednak jest to fantastyka w starym stylu. Taka bez magii, zaklętych broni, krasnoludów, czy elfów.

Dwa minusy. Książka jest ewidentnie zbyt długa albo za gruba, jak kto woli. Na tę manierę zwracam uwagę kolejny już raz. Objętość ma usprawiedliwiać wysoką cenę, ale nie ma żadnego związku z fabułą. „Przegadana” to chyba właściwe określenie. Agatha Christie lub Georges Simenon nie przebiliby się dziś u polskich wydawców. Jasne, można pomijać dłużyzny i zbędne fragmenty, ale takie czytanie nie jest godne polecenia. Drugi minus to fakt, że to grubaśne tomisko to dopiero początek cyklu. Więc historia niby się kończy wraz z ostatnią kartką, ale jednak nie całkiem; będzie ciąg dalszy. 









--

1. Stephen Baxter, „Proxima”, przekład Dariusz Kopociński, Zysk i S-ka, 2020, s. 42.
2. Tamże, s. 105.
3. Tamże, s. 135.

  

 

 

Książkę otrzymałem/otrzymałam z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl 

czwartek, 19 listopada 2020

Wszyscy kłamią - traci dziecko

„Małe sekrety” – Jennifer Hillier

Zaczyna się od porwania czteroletniego Sebastiana w centrum handlowym w Seattle. Jego matka, Marin, zbyt zajęta była esemesowaniem ze swoim mężem, Derekiem, żeby dopilnować synka. Nagrania z kamer pokazywały, jak chłopiec bez oporu odchodzi z osobą przebraną za świętego Mikołaja. 


Półtora roku później Marin Machado, po różnych terapiach, wraca do pracy – jest wziętą fryzjerką i właścicielką kilku salonów fryzjersko-kosmetycznych. Uczestniczy w jakichś spotkaniach nieformalnej grupy wsparcia (na zapleczu bufetu, baru z pączkami), na których z zapałem uprawia samobiczowanie, użalanie się nad sobą, rozdrapywanie ran itp. Marin uważa, że gdyby pozwoliła sobie powoli przestać cierpieć i jakoś w końcu zacząć wracać do normalnego życia, to byłoby nie w porządku wobec synka, Sebastiana. Tego, że jej postawa jest mocno nie w porządku wobec Dereka (ostatni seks kilkanaście miesięcy temu), jakoś nie dostrzega. Marin wynajmuje detektywkę (skoro jest adwokatka i psycholożka, to trzeba konsekwentnie, prawda?), ale ta odkrywa tylko, że Derek Machado, odnoszący sukcesy biznesmen, producent zdrowej żywności, ma romans od kilku miesięcy. 

W związku z ewidentną bezradnością w sprawie zaginionego dziecka, Marin z jakąś przewrotną satysfakcją i zapałem przyjmuje okazję, żeby powalczyć o męża. Wspierana radami przyjaciela, Sala Palermo, byłego kochanka i człowieka o wątpliwych intencjach oraz problematycznej moralności, podejmuje akcję przeciwko dwudziestoczteroletniej kochance męża, McKenzie Li (studentce i baristce), która momentami staje się jakby drugą narratorką powieści. 

„Małe sekrety” to thriller psychologiczny niezłej klasy, w którym prawie każda z osób dramatu skrywa mniejsze lub większe sekrety i… kłamie. 

To ciekawe, obserwować kłamcę, kiedy się wie, że kłamie. Ledwie dostrzegalne tiki twarzy, przerywany kontakt wzrokowy, drobne drganie różnych części ciała. Takie rzeczy, na które można nie zwrócić uwagi, jeśli się nie wie, że ta osoba kłamie. Takie, o których nigdy się nie pomyśli, że są istotne, jeśli komuś się ufa, ponieważ wtedy można założyć, że wszystko, co ten ktoś mówi, jest prawdą. Jeśli ktoś kocha, nie powinien okłamywać ukochanej osoby

Marin, co dla mnie jest kompletnie niezrozumiałe, nie powiedziała mężowi, że wynajęła horrendalnie drogą detektywkę, jednak nie chodzi tu o pieniądze; państwo Machado są bardzo zamożni. Cóż byłoby dziwnego we wspólnym wynajęciu kogoś takiego, gdy FBI (porwanie dziecka to przestępstwo federalne) nie dało sobie rady? 

Ty złodziejska dziwko trzymaj się z daleka od mojego męża ty zdziro ty pizdo ty kurwo zamorduję cię wyrwę ci ten pierdolony dzbanek roztrzaskam go i zedrę z ciebie twarz odłamkami szkła

Być może rzeczywiście nienawiść jest lepsza od apatii i depresji, ale kiedy zmienia się w żądzę mordu, robi się mniej… korzystnie. Z typowo kobiecą logiką Marin Machado ma pretensje nie do męża, który złamał obietnice małżeńskie, ale do McKenzie Li, która nie miała przecież wobec niej żadnych zobowiązań, nie miała moralnego obowiązku lojalności, wierności itp. 

Wciągająca fabuła, całkiem nieźle kumulowane napięcie, zagadka, którą chce się poznać, rozwikłać, ale też czasami irytujące, bo niezrozumiałe, zachowania i postawy bohaterów. Ale jest możliwe, że czytelniczki tego nie zauważą, że dla kobiet nie będzie to żadnym wyzwaniem. W każdym razie dobra zabawa – polecam. Facetom też i mimo wszystko. Wprawdzie powieść zaczynała się jak pozycja typowa dla kobiet – porwane dziecko, mąż ma kochankę, oj, oj, oj, jak cierpię, jednak szpilki założę marki X, a sukienkę z salonu Y – ale w czytaniu okazała się wciągająca. Zwłaszcza że do samego końca (no, prawie) nie wiadomo, czy mały Sebastian w ogóle żyje. A tego koniecznie trzeba się dowiedzieć.

środa, 11 listopada 2020

Czerwone głąby, biali geniusze

„Wplątani” – Arkadiusz Rączka

Wrony krakały, przysiadały na śniegu i przez chwilę szły wzdłuż pochodu, przekrzywiając okrutne główki. Przypatrywały się jeńcom z akademickim zainteresowaniem…[1]. 

Akademickie zainteresowania wron, opłatek księżyca, łupież śniegu, okrutne główki… Warto, żeby nad środkami stylistycznymi i warsztatem autor trochę jeszcze - ale intensywnie! - popracował. 


Czasy wojny polsko-bolszewickiej i utrwalania władzy rad, czyli eksterminacji białych. Rotmistrz Wolski (jakoś nie rzuciło mi się w oczy jego imię) służył wpierw w carskiej Lejbgwardii, a następnie w Polskiej Dywizji. Został pojmany przez czerwonoarmistów. W obozie niedaleko od Krasnojarska spotkał dawnego towarzysza broni, cynicznego oportunistę Fiodora Dobrynowicza, oficera białej gwardii (do czasu), bo później… 
Przyjaciele planują ucieczkę, ale w jej przeddzień czerwoni zabierają Fiodora – wydaje się, że na rozstrzelanie. Zdąży on jedynie poprosić Wolskiego, żeby odnalazł jego żonę, Polkę, i pomógł jej wrócić do Polski – oczywiście, gdyby udało się Wolskiemu przeżyć. 

Wolski ucieka wraz z majorem Dziewulskim, ale przed powrotem do kraju stara się wypełnić zadanie zlecone przez kolegę. Fiodor, postawiony przed wyborem: przejście na stronę czerwonych lub śmierć, wybiera to pierwsze. 

Arkadiusz Rączka bardzo się starał udowodnić, że Fiodor właściwie nie miał wyboru, a tortury i bestialskie morderstwa bolszewików przedstawił tak, że aż mdli przy czytaniu. Przy tym wszystkim pojawia się pytanie, jakim cudem w tym całym Związku Radzieckim ktokolwiek pozostał przy życiu. W każdym razie niepotrzebna przesada. Ale… akcja dopiero się rozkręca. 

Momentami powieść przypominała mi książkę „Michał Strogoff – kurier carski” Julesa Verne'a. Jest więc tu przygoda, wielka miłość, szpiegostwo, chyba jednak trochę przerysowany terror bolszewicki (choć z drugiej strony to towarzysz Lenin stwierdził, że celem terroru jest terroryzować), barwne bitwy (w tym bitwa warszawska) i potyczki w realiach początków dwudziestego wieku. Bawiłem się bardzo dobrze w każdym razie (zwłaszcza, kiedy okazało się, że statek ewakuujący Polaków nazywa się „Jarosław”), ale gdybym chciał poznać realia polityczne i historyczne, to szukałbym opracowań poważniejszych, mniej subiektywnych i emocjonalnych. 

…znalazło się też sporo żołnierzy, przypominających raczej zwykłych pastuchów: stali boso, dzierżąc zwykłe kije. Większość miała wprawdzie karabiny, ale brakowało rzemieni, więc broń wisiała na sznurkach. Niektórzy ubrani byli w jakieś wojłoki, waciaki, a na nogach mieli rozpadające się buciory, łapcie zszyte końskim włosiem – dobrze, że nie zaschłym sitowiem. Lud, który powstał z grobów, obleczony w zgniłe łachmany. Oto cudowna armia trupów, która maszeruje, by przynieść żywym wolność na zardzewiałych bagnetach[2]. 

Zapewne tak to wtedy było, ale jednocześnie pomaga to zrozumieć, czemu komunistom tak łatwo przyszło „uwieść” lud rosyjski. Ci ludzie w waciakach i łapciach, widać dość już mieli wielopokoleniowego dziadowania, katorżniczej roboty, nędzy, głodu i pogardy jaśniepanów. Łatwiej też zrozumieć, choć oczywiście nie jest usprawiedliwieniem, ich okrucieństwo – walczyli nie tylko o lepsze jutro dla siebie i swoich dzieci, ale też mścili się za lata niesprawiedliwości. 

Według Rączki bolszewicy byli tak prymitywni i głupi, tak tępi, niewykształceni, debilni, gamoniowaci, groteskowo matołkowaci, że… ale zaraz, zaraz… jakim niby cudem ta hołota trzymała za pysk pół Europy dziesiątkami lat? Jakimi dopiero głąbami musieli być ci wszyscy, którzy dali się dymać tym czerwonym jełopom przez pół wieku? 

„Wplątanych” Rączki uważam za powieść przygodową ze znaczącymi wydarzeniami historycznymi w tle. Bo jednak to, że kilka faktów i nazwisk się zgadza, nie czyni z niej wiarygodnego źródła historycznego. Jako powieść przygodowo-sensacyjno-romansowa są „Wplątani” całkiem niezłą rozrywką. Może bez wielkich ambicji i przerysowaną, ale pozwalającą skutecznie oderwać się od tematu epidemii, zrujnowanej gospodarki oraz żenującej polskiej polityki. Na koniec roku 2020 – jak znalazł. Natomiast wstawki, w których autor popisuje się znajomością pewnych zagadnień logiki, filozofii, matematyki, religii itp. (ustami Niny zwykle), można sobie darować; wpływu na przygodę nie mają bowiem żadnego. 













--
1. Arkadiusz Rączka, „Wplątani”,Novae Res, 2020, s. 27.
2. Tamże, s. 146.









Książkę otrzymałem/otrzymałam z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl

piątek, 30 października 2020

To może być i w Twoim domu

„W cieniu zła” – Alex North 

Przeczytałem z pewnym trudem kilkadziesiąt kartek i zorientowałem się, co jest nie tak – nie potrafię sobie wyobrazić żadnego z opisywanych miejsc. To że Gritten Park myli mi się z Gritten Wood, to głupstwo, bo ważniejsze było chyba to, że „nie widzę” zupełnie kamieniołomu na pustkowiu, a może to pustkowie było w kamieniołomie, nowej szkoły, pokoju w hospicjum… Za to rzuciło mi się w oczy jedno – według oceny autora wszystkie miejsca są smutne, ponure, przerażające, beznadziejne, szare, przygnębiające. Wróciłem do początku, ale ta sprawdzona metoda nie przyniosła większych efektów. Kamieniołom mam ze trzysta metrów od domu, książek, których akcja dzieje się w USA, przeczytałem mnóstwo, nie chodziło więc o egzotykę. Trudno – pomyślałem – z czasem się oswoję i jakoś przyzwyczaję. Czemu w ogóle zależało mi na przeczytaniu tej książki? Okazało się, że chodzi o okładkę – dobrze zaprojektowaną, z podwójną fakturą, nowoczesną; chyba uznałem podświadomie, że książka z taką okładką musi być ciekawa. Więc pośmiałem się z samego siebie i… czytałem dalej. Na szczęście. 


„Nagle Charlie nakierował na mnie procę. Celował prosto w twarz.
Zaciągnąłem zasłony.
Właśnie miałem wyjść z pokoju, kiedy…” [1].

Pomiędzy „twarz” i „zaciągnąłem” minęło kilkadziesiąt lat, ale tego trzeba się domyślić. 

„Przed oczami stanął mi James, który tamtego dnia przycupnął niezdarnie na drabince.
Potem rozległo się pukanie do drzwi.
I pojawiła się myśl, która tak często chodziła mi wtedy po głowie…” [2].

I co z tym pukaniem? Kto przyszedł? Cóż… nie wiadomo. Reszta rozdziału, i następny rozdział, i kolejny, nie zawierają żadnej kontynuacji tego tajemniczego pukania. Pół książki dalej pojawia się... ale raczej nie pukanie, co walenie w drzwi.

Taka technika pisarska nie ułatwia rozumienia treści; książki Northa nie czyta się lekko i płynnie, bo nieustannie trzeba uważać, który narrator właśnie ma głos i kiedy dzieje się to, co relacjonuje. 

To tyle, jeśli chodzi o warsztat. Teraz fabuła. 

„Hick i Foster poszli do kamieniołomów ze swoim kolegą Michaelem Price’em, brutalnie go zamordowali, a potem wzięli tabletki nasenne. Kiedy oprzytomnieli, wyszli na pustkowie, ale pobłądzili i przez jakiś czas cali zakrwawieni łazili bez celu. Zauważył ich zaniepokojony przechodzień. Chłopcy mieli w rękach noże i grube zeszyty. Żaden nie wyparł się zabójstwa…” [3]. 

Oficer śledczy, Amanda Beck, prowadzi dochodzenie. Oczywiście wezwana w dniu, w którym miała wolne. Oczywiście, jak chyba zawsze we współczesnych powieściach sensacyjnych, jej szefem jest palant i dupek, którego nie interesuje, dlaczego chłopcy to zrobili – policja ujęła sprawców, jest sukces, sprawa zamknięta. Jednak nie dla Amandy, która jest jednym z narratorów. Oczywiście ma ona rację – sprawa nie tylko się jeszcze nie zakończyła, ale w pewnym sensie nawet na dobre nie rozkręciła.

Drugim, zapewne ważniejszym narratorem, jest Paul Adams, pracownik uczelni, choć nie profesor, który raz relacjonuje zdarzenia na bieżąco lub prawie, innym razem wspomina  dzieciństwo i kolegów szkolnych, wśród których byli zabójcy i ofiara, oraz tragiczne wydarzenia, w których brał wówczas udział, ale też swoje sny. Miał wtedy około piętnaście lat. 

Kiedy Amanda Beck odkrywa, że ćwierć wieku temu, w miejscowości o której nigdy nie słyszała (Gritten), popełnione została prawie identyczne morderstwo (ofiarą też był... młody człowiek, a wokół pełno było śladów krwawych dłoni), a policja aresztowała w związku z tym nastolatka, Paula Adamsa, sensacja i groza zaczynają się na poważnie.

Jest w książce taki moment, w którym nastoletni Paul Adams rozmawia z koleżanką szkolną o czytaniu i literaturze. Oboje zachwycają się Stephenem Kingiem i jego horrorami, a ja od razu zorientowałem się, że to wskazówka albo autorowi coś się wymsknęło, że ciąg dalszy „W cieniu zła” będzie – jak u Kinga – mieszanką kryminału i czegoś na kształt horroru horroru.

Adams, na czas pobytu w Gritten, gdzie zjawił się po dwudziestoletniej przerwie i tylko w związku z umierającą w hospicjum matką, zamieszkał w swoim starym domu; obecnie to sypiąca się rudera, z którą wiąże się wiele traumatycznych wspomnień. Inspirowany słowami matki (to jest w domu!) Paul Adams przeszukuje dom i na strychu znajduje setki śladów krwawych dłoni. Od tej chwili niedostatki warsztatowe lub edytorskie przestają mieć większe znaczenie, bo powieść wciąga niesamowicie. Kiedy jeszcze wychodzi na jaw, że podobnych zbrodni było więcej, w różnych miejscach, zaczyna się – jak to mówią młodzi – jazda bez trzymanki. Sen, praca, jedzenie przestają się liczyć, bo ważne jest tylko, co dalej.

Bardzo dobra powieść z pewnymi warsztatowymi wadami. Polecam.

 

 

 

 

 

---

1. Alex North, „W cieniu zła”, przekład Paweł Wolak, Muza. 2020, s. 46.
2. Tamże, s. 47.
3. Tamże, s. 73.

czwartek, 29 października 2020

Prawda mniej romantyczna

 „Rewolwerowcy” – James Reasoner 


Ta książka nie jest, obiektywnie rzecz biorąc, zbyt dobra w sensie warsztatu, talentu autora. Ale ja mam sentyment. Westerny, Dziki Zachód, rewolwerowcy, napady na pociągi i dyliżanse, pojedynki na Main Street w samo południe – tym żyłem w wieku 9-15 lat. Może już nie czytałbym, a zwłaszcza nie oglądał, naiwniutkich historyjek, które nic z rzeczywistością wspólnego nie miały, ale „Rewolwerowcy” to miało być coś w rodzaju fabularyzowanego dokumentu. I w dużej mierze jest… choć fabularyzacji jest tu więcej niż udokumentowanych faktów. Zresztą przestrzega o tym sam autor we wstępie. W każdym razie przeczytałem z przyjemnością i mimo wszystko, potwierdzając pewne, zdobyte wcześniej, informacje, weryfikując inne. 

John Henry „Doc” Holliday, jak wiele innych legendarnych postaci Dzikiego Zachodu, pochodził z Południa. Urodził się w Georgii w roku 1851. Nie jest pewne, czy rzeczywiście w młodości studiował stomatologię w collegeu w Baltimore, czy też jedynie nauczył się wyrywać zęby, obserwując, jak robią to inni. Tak czy owak, w roku 1872 otworzył w Atlancie gabinet dentystyczny. Sam jednak był chorowity i dręczyły go ataki kaszlu. W końcu skonsultował się z lekarzem, który zdiagnozował u niego gruźlicę. W tamtych czasach nie było na nią lekarstwa. Doktor zalecił jedynie zmianę klimatu na cieplejszy i suchszy, co mogło przedłużyć pacjentowi życie. Młody dentysta miał też inny powód do wyjazdu z Georgii. Jak większość ówczesnych mieszkańców Południa nie przepadał za byłymi niewolnikami, którzy dzięki wojnie secesyjnej uzyskali wolność. Kiedy zobaczył, że trzech czarnoskórych pływa w zakolu rzeki, które uważał za swój prywatny basen, wyjął broń i zaczął do nich strzelać. Niektórzy twierdzą, że jedynie celował w powietrze, by ich odpędzić; inni utrzymują, że ich zranił lub nawet zabił. Jakkolwiek było, ten incydent w połączeniu z problemami zdrowotnymi doprowadził do tego, że Doc opuścił Georgię i ruszył na zachód, do Teksasu

Całkiem niezła rozrywka dla mężczyzn w dowolnym wieku (pań o takie sentymenty jakoś nie posądzam), którym nie do końca przeszła fascynacja Dzikim Zachodem.

niedziela, 25 października 2020

Polityka, czy sprawiedliwość?

 „Czarna skrzynka” – Michael Connelly

 Bardzo dobra powieść sensacyjna. Poza elementami powtarzającymi się w bardzo wielu książkach tego gatunku, zawiera też pewien rys świeżości, coś takiego, czego jeszcze nie przerabiałem u innych autorów, a nawet u samego Michaela Connelly’ego.


Los Angeles. Po wysoce problematycznym wyroku w sprawie nadużycia władzy przez policję, wybuchają zamieszki w południowych dzielnicach miasta. Ulice pełne są szalejących gangów, płoną samochody, rabowane są sklepy, dochodzi do wielkiej liczby aktów przemocy, w tym zabójstw. W tych warunkach policja, a konkretnie Harry Bosch, na rozwikłanie sprawy śmierci Anneke Jespersen, duńskiej dziennikarki i fotoreporterki, ma jakiś kwadrans. Na inne tego typu sprawy podobnie. Policja po prostu zbiera ciała, wykonuje kilka zdjęć, jakiś opis miejsca zdarzenia i… to wszystko. Prawdziwe śledztwo ma się toczyć po opanowaniu rozruchów, później, kiedyś. I nawet się toczy, ale zabójca Jespersen, zwanej Królewną Śnieżką, nie zostaje odnaleziony.

 Dwadzieścia lat później. Harry Bosch osiągnął wiek emerytalny, jednak pracuje nadal w policji, co dość typowe, w ramach czasowego kontraktu. Typowe jest i to, że jego szefem jest obecnie karierowicz, politykier i po prostu dupek. Harry zajmuje się sprawami odłożonymi i niewyjaśnionymi, a zwłaszcza sprawą dziwnej śmierci Dunki, która nie dawała mu spokoju przez wszystkie te lata. Problem jednak w tym, że Anneke Jespersen była biała, a jak by to wyglądało, gdyby policja rozwiązała tę jedną sprawę, a przypadki, w których ofiarami byli kolorowi, głównie Afroamerykanie i Latynosi, odłożyła na półkę, zamknęła, umorzyła już na zawsze.

 Tytułowa "czarna skrzynka", to pomysł dawnego partnera Harry’ego Boscha, przekonanie, że w każdej sprawie kryminalnej jest gdzieś informacja, człowiek, przedmiot, coś, co jak czarna skrzynka w samolotach (notabene jest ona jaskrawo pomarańczowa), pozwoli wyjaśnić, co i jak naprawdę się wydarzyło. W każdym razie policjant odkrywa nowe dowody, dzięki którym potwierdza swoje wieloletnie przeczucie, że śmierć Jespersen nie była przypadkowym aktem przemocy podczas zamieszek, czy wynikiem wojny gangów. Kiedy Bosch znajduje „czarną skrzynkę”, sprawa rusza z miejsca, ale prowadzi w zupełnie nieoczekiwanym kierunku.

sobota, 24 października 2020

Rutger nie ma racji, a szkoda...

 „Homo sapiens. Ludzie są lepsi, niż myślisz” – Rutger Bregman 

Irytujący tytuł, który zakłada, że autor jest wszechwiedzący, bo wyraźnie zna moje (i nie tylko moje) myśli. Ewentualnie uważa, że wszyscy ludzie myślą, że ludzie są źli – a skąd takie przypuszczenie? Jeśli jednak ludzie niezbyt dobrze oceniają innych ludzi, to może mają rację oni właśnie, a nie jeden… ale właśnie – kto? Po sprawdzeniu oryginalnego tytułu okazało się, że po raz kolejny i znowu, polska tłumaczka (o dziwo z angielskiego, a nie niderlandzkiego) poszalała sobie na całego, bo w rzeczywistości Rutger C. Bregman, stosunkowo młody (rocznik 1988) holenderski dziennikarz i historyk, autor głośnego opracowania „Utopia dla realistów”, napisał książkę pt. „Humankind. A Hopeful History”, a to przecież coś innego. Zdecydowanie innego. Ale do tego (oraz cytatu z innej książki) jeszcze wrócę. 

470 stron, elegancka, twarda oprawa – to mnie pozytywnie zaskoczyło; spodziewałem się, nie wiem czemu, broszurowego wydania i o połowę mniejszej objętości. W każdym razie od tej strony jest bardzo dobrze. Także liczba źródeł i przypisów robi wrażenie.

 „To jest książka o radykalnym poglądzie. […] Na czym więc polega ów radykalny pogląd? Na tym, że większość ludzi w głębi duszy jest całkiem przyzwoita” [1]. 

W znacznej mierze treść książki to dowody na poparcie tej tezy. Na szczęście nie tylko te dowody, bo byłaby to lektura niestrawna i… zbędna. Proszę zwrócić uwagę na założenie: większość ludzi w głębi duszy jest całkiem przyzwoita – są tu trzy elementy, dzięki którym można się z tym stwierdzeniem zgodzić, bez zastanowienia dłuższego niż 8 sekund i bez potrzeby czytania potężnego dzieła, mianowicie: większość (np. 51%?), w głębi duszy (czyli nie będzie to widoczne?), całkiem przyzwoita (a cóż to niby znaczy?). Jasne, czemu nie, chcesz mieć rację, to masz rację. Wygłaszając takie komunały łatwo mieć rację. 

Na szczęście, jak stwierdziłem, książka zawiera też inne przekonania autora, i to całe ich mnóstwo, ciekawych, intrygujących i irytujących, śmiesznych, wartych rozważenia i nie wartych uwagi, różnych po prostu, na przykład: 

„Czym jest prawda? Niektóre rzeczy są prawdziwe niezależnie od tego, czy w nie wierzysz, czy nie. […] Inne rzeczy mają potencjał, by stać się prawdą, jeśli w nie uwierzymy” [2]. 


Dowodem słuszności tego przekonania jest – według autora – placebo i nocebo. Placebo: lekarz podaje pacjentowi tabletkę z cukru pudru i wmawia mu, że to cudowny, drogi, szwajcarski lek, który na pewno mu pomoże i… pacjent czuje się lepiej. Nocebo: lekarz podaje pacjentowi lek, ale uprzedza, że wywołuje on przykre skutki uboczne i… pacjent ich doświadcza, choć w rzeczywistości lek zupełnie nie powoduje takich skutków. Czy to naprawdę oznacza, że ta rzecz (tabletka z cukru pudru) stała się prawdą, prawdziwym lekiem? No, właśnie według Rutgera Bregmana tak, według mnie – nie. Przecież to nie cukier puder uleczył chorego, ale jego wiara, mobilizacja organizmu, nadzieja itd. 

Inny dowód autora na całe to dobre serce ludzi, to zachowanie cywili w Londynie i w Niemczech, w czasie drugiej wojny światowej i bombardowań. Władze obawiały się i przewidywały panikę, chaos, plądrowanie, rabunki, ale w praktyce okazało się, że takich zachowań było stosunkowo niewiele, bo ludzie głównie pomagali sobie nawzajem. Super! Tyle, że autor zapomniał, że wojnę (tę i wszystkie inne) wywołali ludzie, a nie kosmici. Ludzie pomagali sobie podczas ewakuacji z walących się biurowców World Trade Center, super! Ale… to ludzie, a nie kosmici, porwali samoloty i uderzyli w wieże. 

Humankind. A Hopeful History to – moim zdaniem – Ludzkość. Historia pełna nadziei. Czy naprawdę można ocenić z nadzieją ludzkość po jej historii? To ludzie wymyślili plastik, wymagający tysięcy lat na rozpad, i zaczęli wytwarzać z niego przedmioty jednorazowe. Po Atlantyku dryfuje wyspa śmieci o powierzchni 8-9 razy większej od obszaru Polski. Po pierwszej wojnie światowej była druga. Cywilizowani, nawet wyrafinowani w swej kulturze ludzie, mordują zwierzęta i pożerają ich zwłoki. Wypowiadają porozumienie w sprawie ochrony kobiet przed przemocą. Itd. Itp. 

Nie zgadzam się z autorem w większości przypadków, a jeśli już tak, to w sprawach nie najwyższej wagi albo częściowo. 

„Aby wyciągnąć do kogoś dłoń, potrzebujesz przede wszystkim jednej rzeczy. Odwagi. Bo może się okazać, że skończysz ze zranionym sercem lub ktoś zrobi sobie z tego pośmiewisko” [3].

 Zgadza się, ale żeby pomagać sensownie i skutecznie, trzeba jeszcze wiedzieć, jak i co konkretnie należy zrobić, bo bez wiedzy i doświadczenia często będzie to tylko łzawe współczucie. Ludzie nie pomagają, choćby mogli, z bardzo wielu rozmaitych powodów, a strach nie jest jedynym. Powiedzenie: nic tak nie umacnia zła, jak bezczynność dobrych ludzi, jest zapewne starsze od autora „Homo sapiens”. I nie wzięło się z powietrza. 

Jednak najważniejszy błąd autora jest wręcz fundamentalny: rozpatruje on ludzkość (humankind) globalnie, podczas gdy ludzie nie żyją globalnie, ale indywidualnie. Czyli – nic mi po tym, że większość ludzi jest w zasadzie porządna, jeśli ja nie żyję z większością populacji; to Kowalski mnie okradł i Nowak oszukał, a nie cała ludzkość.

Pamiętam powódź w moim mieście. Większość była bierna społecznie, a więc nie robiła nic złego i nic dobrego. Ci ludzie zajmowali się sobą. Część pomagała bliźnim, ale byli i tacy (mieszkańcy najwyższych pięter), którzy na dachach wieżowców przejmowali dostawy (z helikopterów) wody, leków i żywności, i sprzedawali po horrendalnych cenach mieszkańcom niższych pięter. Przekonanie, a nawet wiara, że ludzie w zasadzie są dobrzy, jakoś w niczym nie pomogło lokatorom z drugiego, trzeciego piętra. 

Za bardzo ciekawe uważam rozważania, z których wynika, że ofiar zamieszek i rozruchów byłoby znacznie mniej, gdyby do akcji nie wkraczały siły porządkowe, na przykład Gwardia Narodowa w USA. Bo to właśnie ci obrońcy prawa i porządku prowokują do największych i najliczniejszych aktów przemocy. Oberwało się też obrońcom, dobrych, właściwych idei, że tak nazwę to w skrócie, choć nie wiem, czy słusznie, bo jeśli ktoś jest przeciwnikiem nazizmu, to nie oznacza jeszcze, że jego postawy i przekonania są słuszne… może przecież być fanatycznym komunistą. 

„Pod koniec lat 80, na miejscowym cmentarzu pochowany został zastępca Adolfa Hitlera Rudolf Hess, a Wunsiedel szybko stało się miejscem neonazistowskich pielgrzymek. Do dziś co roku 17 sierpnia, w rocznicę śmierci Hessa, skinheadzi maszerują przez miasto z nadzieją na wywołanie zamieszek i doprowadzenie do aktów przemocy. I co roku, tak na wszelki wypadek, antyfaszyści przychodzą, by dać swoim adwersarzom dokładnie to, czego ci pragną. Nieuchronnie co roku pojawia się filmik, na którym ktoś z dumą bierze zamach, chcąc uderzyć jakiegoś nazistę” [4]. 

Na czym tu polega błąd autora? Prawdziwi antyfaszyści i pacyfiści raczej nie rzucają się na innych ludzi, by ich bić. By siłą i przemocą fizyczną wbijać do głowy neonazistom, że ich przekonania nie są właściwe. 

Rutger Bregman w „Homo sapiens” w mocno irytujący sposób manipuluje danymi, prezentując głównie lub tylko te źródła, które potwierdzają jego pomysły. Coś takiego ma nawet zdaje się specjalną nazwę: błąd afirmacji. Na przykład opinia autora o paragwajskim plemieniu Aché. Tacy porządni, zgodni, mili ludzie. Wysoka śmiertelność? Ależ wcale nie dlatego, że są oni brutalni z natury. Po prostu to źli Paragwajczycy ich mordowali. Aché, ci dobrzy ludzie, gdy umierał ważniejszy członek plemienia, mordowali i chowali razem z nim małą dziewczynkę. Poza tym zabijali bez skrupułów starsze, niepotrzebne już plemieniu kobiety lub niemowlęta, jeśli uznali je za zbędne. Rutgerowi Bregmanowi z pełnym przekonaniem poleciłbym lekturę „Ikowie, ludzie gór” Colina M. Turnbulla, w którym opisano zmiany mentalności ludzkiej w trudnych warunkach. Choćby, jak słowo „najedzony” stało się synonimem słowa „dobry”, a kradzież żywności (konającemu z głodu krewnemu, mężowi) jest całkiem w porządku, jeśli tylko pozwala się samemu najeść. 

Jestem pewien, że książka wzbudzi skrajnie różne reakcje, zbierze zupełnie odmienne oceny. Zależeć to będzie od sposobu czytania. Ludzie, którzy czytają analitycznie, będą wytykać ewidentne według nich błędy i manipulacje, ci, którzy czytają emocjonalnie, będą zachwyceni. Jak się to odbywa? Ano tak… 

„Moje założenie jest po prostu takie, że mamy – wyrzuceni na bezludną wyspę, kiedy wybucha wojna czy w konfrontacji z szalejącymi żywiołami – silne skłonności do zwracania się ku naszym zaletom i dobrym stronom. Przedstawię ważne dowody naukowe pokazujące prawdziwość pozytywnego spojrzenia na ludzką naturę. Jednocześnie jestem przekonany, że jeśli zaczniemy w nie wierzyć, to stanie się ono rzeczywistością” [5]. 

Czytelnicy emocjonalni: Och, to świetnie, cudownie, nareszcie dobre wieści, można już z optymizmem i nadzieją patrzeć w przyszłość także naszych dzieci; to jest bardzo dobra wiadomość, zwłaszcza, że naukowe dowody potwierdzają.

Czytelnicy analityczni: Zaraz, zaraz… jeli są naukowe dowody czegoś tam, to moja wiara nie ma tu nic do rzeczy (Ziemia nie jest płaska bez względu na to, w co wierzę). To coś tam stanie się rzeczywistością dopiero, jak wszyscy zaczniemy w to wierzyć? Czyli teraz jeszcze nie jest? To niby czego dotyczą te naukowe fakty? Czegoś co dopiero się stanie i to pod warunkiem, że wszyscy w to uwierzymy? 

W jednym zgadzam się z autorem w zupełności:

„Jak wynika z dziesiątków badań wiadomości stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego” [6] 

Nie potrzebuję na to naukowych dowodów. Dlatego zrezygnowałem z wiadomości, gazet, a zwłaszcza telewizji, już wiele lat temu. 

Na początku wspomniałem, że podczas lektury „Homo sapiens”, przypomniał mi się urywek innej pozycji. 

„Wyjątkowo ważna wydaje mi się umiejętność stawiania kończącej zdanie kropki we właściwym miejscu i to bez względu na to, czy w konkretnym przypadku chodzi o mowę, pismo czy myśli. Nie jest wykluczone, że nawet najważniejsze są myśli. Od nich przecież się zaczyna.
Ludzie są źli. – Źle!
Ludzie są dobrzy. – Źle!
Ludzie są. – Bardzo dobrze.
Tak właśnie wygląda niezwykle istotna różnica między przekonaniami i wierzeniami a rzeczywistością. To niełatwe, bo przecież nie wszystkie przypadki (zdania) w życiu będą aż tak banalne, jak ten prosty przykład, ale zasada jest w sumie zawsze ta sama: trzeba nauczyć się odróżniać fakty od przekonań” [7].

 Ostateczna ocena. „Homo sapiens. Ludzie są lepsi, niż myślisz” to bardzo dobra książka. Może się to wydać dziwne po tym, co napisałem wcześniej, ale oceniam teraz książkę, a nie przekonania autora i jego technikę dowodzenia swoich racji. Bardzo dobra pozycja, bo zmusiła mnie do zastanowienia się w dziesiątkach przypadków, do znalezienia odpowiedzi na pytania: a jakie jest moje zdanie na ten lub inny temat, co o tym sądzę i dlaczego właśnie to? Uważna lektura pomogła mi przewietrzyć własne przekonania i poglądy na wiele różnych spraw, a taki hm… zabieg uważam za niezbędny co kilka lat. A ludzie… ludzie są, po prostu. 

 



---
1. Rutger Bregman, „Homo sapiens. Ludzie są lepsi, niż myślisz”, przekład Emilia Skowrońska, Wyd. Dolnośląskie, s. 19.
2. Tamże, s. 25.
3. Tamże, s. 411.  
4. Tamże, s. 410 .
5. Tamże, s. 27.
6. Tamże, s. 30.
7. „Przebudzenie: Droga do świadomego życia”, wyd. Druga Strona, 2014, s. 51.

 

 

 

 

Książkę otrzymałem/otrzymałam z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl

czwartek, 15 października 2020

Niepolski, dziwny katolicyzm...

 „Dorosły człowiek dojrzała wiara” – Paul-André Giguère 

Spore zaskoczenie: jak niewiele można znaleźć informacji o książce w polskojęzycznym internecie (jakieś archiwalne aukcje na Allegro, księgarnia Tezeusz), bo o autorze to już chyba w ogóle nic. Zrozumiałem, czemu tak jest, kiedy przeczytałem blurb (to jest tekst na okładce) wydania polskiego, a w nim, że jest to pozycja dla tych, którzy z racji swoich funkcji w Kościele zajmują się kształtowaniem wiary dojrzałych, dorosłych ludzi o nadal niedojrzałej wierze. Czy w kraju, w którym w ciągu kilku ostatnich lat wybudowano 12 nowych szpitali i 1470 nowych kościołów, ktokolwiek w Kk zainteresowany jest zmianą infantylnej wiary dorosłych, często starszych ludzi? A po co? Zauważyłem też, że tytuł francuskiego oryginału jest prostszy niż polski, „Une foi d'adulte” – wiara dorosłych. 

Książka składa się z kilku części. W pierwszej, nawet dość obszernej Paul-André Giguère stara się wyjaśnić, jak rozumie pojęcie „człowiek dorosły, dojrzały”.

„Okres dojrzałości zazwyczaj charakteryzuje się stałością psychiczną. Człowiek uwił już swoje gniazdo. Posiada swój pogląd i system wartości, własną wizję świata jak też zespół czynników pozwalających mu na ocenę ludzi i rzeczy oraz na właściwe, stabilne zachowywanie się” [1].

 Kiedy można mówić o dojrzałych ludziach? Jakie są składowe tej dojrzałości? 

„Składają się na nie: samodzielność, doświadczenie, znaczenie roli i funkcji społecznej oraz stosunek do czasu” [2].

Zapewne już w tym momencie miałbym ochotę dyskutować z autorem, ale on tu i wiele razy jeszcze podkreśla, że chodzi mu o ludzi Zachodu, stosunki społeczne, mentalność, przekonania itd. itd. typowe i charakterystyczne dla świata i obywateli Zachodu. Nie wyjaśnia, czemu jego rozważania nie dotyczą Wschodu albo nie są uniwersalne. Może po prostu dlatego, że Wschodu nie znał lub nie rozumiał. 

Intrygujące wydało mi się rozróżnienie odmiennych typów światopoglądów u ludzi dorosłych (światopogląd intuicyjny, globalny, strukturalny) – brzmi to poważnie, ale sprowadza się do zasadniczej różnicy: jedni ludzie mają ugruntowane poglądy i chętnie przyjmują nowe informacje, bo może się okazać, że będą one ważne i zmuszą ich do zmiany przekonań, i drudzy, dorośli ludzie o ugruntowanych przekonaniach, którzy wkładają wiele wysiłku, by nie dowiedzieć się niczego, co mogłoby zmusić ich do weryfikacji tych własnych przekonań. Zainteresowało mnie to głównie dlatego, że z takimi postawami stykam się w swoim środowisku – ja jestem facetem typu pierwszego i nijak nie potrafię zrozumieć postawy numer dwa. Wyszło to w związku z naszymi różnymi przekonaniami politycznymi, a właściwie to ich przekonaniami dotyczącymi pewnej partii politycznej (narodowo-socjalistycznej, nazywanej przez politologów neobolszewicką), którą traktują bardzo podobnie jak religię.

Kwestie polityczne to tylko moja dygresja, ale okazuje się, co było do przewidzenia, że te różne typy światopoglądu, mają także znaczący wpływ na dojrzałą/niedojrzałą wiarę. 

Janusz Majcherek, filozof, socjolog kultury, profesor nauk humanistycznych, stwierdził, że ateiści na ogół lepiej wiedzą w co nie wierzą, niż wierzący w co wierzą. Jeśli człowiek nie wie w sumie w co wierzy, trudno raczej jego wiarę nazwać dojrzałą. 

„Aktualna formuła wiary Kościoła w Trójcę św. lub w boskość Chrystusa datuje się dopiero od przełomu czwartego i piątego wieku, a ostateczne ustalenie liczby sakramentów na siedem miało miejsce w Średniowieczu” [3]. 

Wiedziałeś/wiedziałaś o tym, że Jezus nie był Bogiem przez kilkaset pierwszych lat chrześcijaństwa? Że ktoś to wymyślił i zatwierdził tak późno? A jeśli ktoś ma możliwość decydowania, kto jest Bogiem, a kto nie, to czyja władza jest większa, jego, czy może tego nowo zatwierdzonego Boga? 

Podczas definiowania pojęć: dojrzałość, dorosłość, wiara, duchowość, autor używa innych pojęć, które też wymagają omówienia, wyjaśnienia, interpretacji. Te z kolei zawierają określenia, które… Przez pierwszych kilkadziesiąt stron irytowało mnie takie podejście, ale w końcu zrozumiałem, że właśnie o to chodzi, że pod koniec nie będzie żadnego powalającego na kolana odkrycia, czytelnik nie dowie się wreszcie „kto zabił”, że cała wartość tej książki polega właśnie na dyskusji wewnętrznej, jaką czytelnik toczy z propozycjami autora. A tak! Bo zwykle są to tylko propozycje, podpowiedzi, wskazówki, a nie jakaś jedynie słuszna racja i prawda.

Z przyjemnością i satysfakcją odnajdowałem w książce przekonania jakoś tam zbliżone do moich, ale kiedy okazywały się mocno odmienne od moich doświadczeń, to… mniej było miło, ale zapewne bardziej wartościowo. 

„Ludzie powtarzający stare prawdy są ludźmi wierzącymi tylko z pozoru. Prawda nie odnawiana świadomie przez człowieka jest prawdą zdradzoną” [4]. 

Jest dla mnie oczywiste, naturalne i konieczne (choć nie zawsze tak było), że co pewien czas muszę wietrzyć swoje poglądy. Mogłoby się bowiem zdarzyć, że moje przekonania nie przystają już do świata i życia, które zmieniły się w międzyczasie, a to z kolei może spowodować, że nie będą mi już dobrze służyły, choć zapewne kiedyś tam były zupełnie dobre. Natomiast brak weryfikacji przekonań może okazać się niebezpieczny. 

Zgadzam się całkowicie z autorem, że duchowość to nie jest religijność, ale mam wątpliwości co do kwestii wolnej woli, wyboru człowieka, który może Boga pokochać lub nie. Czy naprawdę jest to tylko kwestia postanowienia, że tę osobę (albo Osobę) pokocham, a tamtą nie? Przestało być prawdziwe powiedzenie, że miłość jest ślepa? 

Mógłbym tak długo, bardzo długo, ale nie w tym rzecz, żebym w gawędzie, opowieści, recenzji, dyskutował z autorem i treścią książki. Poza tym są w niej elementy, z którymi polemizować byłoby trudno – świadectwa konkretnych osób. Relacja Brigitte, na przykład, wywarła na mnie spore wrażenie. Szkoda, że tych świadectw nie ma więcej. Ale na koniec jeszcze jeden – obiecuję, że ostatni – cytat. To treść, powiedziałbym, moja, znana mi z własnego życia i dla mnie ważna.

„Do tej pory wszystko toczyło się harmonijnie. Życie rodzinne, życie zawodowe lub przynależność do określonej grupy przebiegały bez niespodzianek, z właściwym dla nich rytmem i ze znanymi zwyczajami.. Pojawiające się wątpliwości i niezadowolenia były łatwe do załatwienia dzięki dokonywanym dopasowaniom, stosunkowo łatwym do wprowadzenia w życie. Następnie, bardzo często be udziału świadomości, coś pęka. Początkowo nie zwracamy uwagi na te niewielkie, zewnętrzne przemiany; przejściowe stany niecierpliwości, brak zainteresowania niektórymi gestami lub zajęciami, niezrozumiałe uczucie niezadowolenia z pewnych wyjaśnień, zjawisk i rzeczy. […] Mówimy wtedy sobie: to przejdzie. Lecz to nie przechodzi. Symptomy stają się coraz liczniejsze i dostrzegamy je coraz częściej. Jeszcze nie niepokoimy się naprawdę ale już stajemy się bardziej uważni i stawiamy sobie pytania. Coś się dzieje, ale co? Czekamy. Czekamy, aż zobaczymy” [4].

Kilka już razy znajdowałem się w takim punkcie zwrotnym życia. Wiem wtedy, że czas na zmiany. Jednak dopóki nie wiem, na jakie zmiany, czekam. Okaże się… 

O ile coś takiego istnieje, to pozycję tę zaliczyłbym do literatury polemicznej. Poza tym – ciekawa i wciągająca momentami, choć trudna czasami.

  

 

 

 

 

 

--

1. Paul-André Giguère, „Dorosły człowiek dojrzała wiara”, przekład: Alicja Ratajczyk, wydawnictwo M, 1998, s. 12.

2. Tamże, s. 19.

3. Tamże, s. 33.

4. Tamże, s. 85.

poniedziałek, 5 października 2020

Tajemnica D-Day zagrożona!

„Igła” – Ken Follett


 „Igła” (ang. Eye of the Needle), thriller szpiegowski z okresu II wojny światowej, to pierwsza powieść tego autora jaką przeczytałem (i do której wracam co kilka lat), wydana w Polsce po raz pierwszy w 1981 roku, a później wielokrotnie wznawiana. Po latach dopiero dowiedziałem się, że była pierwszym znaczącym sukcesem autora i otrzymała Nagrodę Edgara. W PRL był to czas „komuny”, więc na kolejne pozycje Folletta przyszło mi czekać dość długo. „Igłę” zdobyłem za duże pieniądze, stojąc półtorej godziny przed antykwariatem i czekając na jego otwarcie. Kiedy sam zacząłem pracować w księgarniach, robiłem to samo – po zamknięciu wykładałem na wystawę jakieś chwytliwe tytuły i następnego dnia rano przed księgarnią stała kolejka. Spory ogonek przed sklepem był w tamtych czasach sygnałem, że „coś rzucili”, więc warto też się ustawić. Jeśli nawet nie dla wszystkich starczyło superpozycji, to i tak sprzedaż rosła, a my wynagradzani byliśmy prowizyjnie. 

„Faber usłyszał kroki zbliżające się do drzwi i zareagował w sposób automatyczny. Odsunął na bok wszelkie jałowe myśli i szybko wyskoczył z łóżka, podszedł do okna i stanął w najciemniejszym miejscu pokoju, trzymając sztylet w ręku. Usłyszał, że ktoś otwiera drzwi, wchodzi do środka i zamyka drzwi za sobą. Zdziwiło go to trochę, wiedział bowiem, że zabójca zostawiłby drzwi otwarte dla ułatwienia sobie ucieczki”*. 

Akcja powieści toczy się w Wielkiej Brytanii, w czasie II wojny światowej, i koncentruje się na pościgu za potwornie niebezpiecznym i brutalnym niemieckim agentem, Faberem, kryptonim Igła, który wszedł w posiadanie tajemnicy D-Day. Wątek uczuciowy stanowi pewne urozmaicenie, ale nie jest specjalnie ważny aż do momentu…

To bardzo brytyjska powieść – autor znakomicie oddał mentalność Brytyjczyków, klimat, nastrój, aż do najdrobniejszych detali, np. policjanci ścigają złych facetów na rowerach, w pociągu jest tłok itp. Ciekawe jest i to, że Ken Follett tak poprowadził fabułę, że do pewnego momentu sympatia czytelnika bywa po stronie szpiega, a nie nieudolnych „bobbies”. I choć wiem z historii, jak potoczyła się inwazja, w drugiej połowie książki zacząłem się martwić, że szpiegowi może się udać, co – jak sądzę – świadczy o wielkim talencie autora.

 Brytyjczycy zmobilizowali przeciwko Igle (pozostałych niemieckich szpiegów wyłapali) ogromne siły i środki, ale w ostatecznej konfrontacji, na wysepce na Morzu Północnym, walczy on z kobietą, którą oszczędził, staruszkiem i kaleką.

 

 

 

 

 

--

Ken Follett, „Igła”, przekład: Małgorzata Targowska-Grabińska, wyd. Czytelnik, 1989, s.211. 

Brodaty historyk w więzieniu

 „Schowani do wora. Wspomnienia byłego wychowawcy więziennego” – Andrzej Flügel

O tym, że są to wspomnienia wychowawcy, a nie złodzieja, czy klawisza, wiedziałem z podtytułu, ale pewnym zaskoczeniem było to, że jako wychowawca autor pracował tak krótko i tak dawno temu. Ale trudno… Zamknięty świat więzień wydaje mi się po prostu interesujący, egzotyczny, więc skorzystałem i z tej okazji, żeby czegoś więcej się o nim dowiedzieć. Tym bardziej, że czytałem już wspomnienia samych złodziei oraz klawiszy, ale wychowka to jeszcze nie. Wprawdzie w tym świecie wychowawca to też klawisz, ale to już specyfika tamtejszej nomenklatury, według której albo jesteś po tej stronie, albo po tamtej – trzeciej opcji nie ma, nie istnieje.

O kilku latach pracy w roli wychowawcy więziennego opowiada człowiek, który trafił do tego zawodu w pewnym sensie przypadkowo, a może po prostu oportunista. Młody absolwent historii znalazł sobie pracę tam, gdzie obiecywano mu mieszkanie (i wyższe zarobki). Gdyby nadal uczył w szkole, to miałby na nie szansę znacznie mniejszą i to po zdecydowanie dłuższym czasie niż „w resorcie”. 

Gdyby ktoś wcześniej powiedział mi, że dziesięć lat spędzę za kratami jako funkcjonariusz Służby Więziennej, popukałbym się w głowę. Ja, człowiek, który całym sobą był zaprzeczeniem tego, co niesie za sobą jakaś służba mundurowa. Pacyfista z przekonania; gość, którego nigdy nie fascynował mundur, a uniknięcie służby wojskowej było dla niego równie ważne jak obrona pracy magisterskiej. Ale cóż, życie przynosi różne i zgoła niespodziewane scenariusze. Zawsze gdy gdzieś w jakiejś powieści czytałem taką sentencję, uważałem ją za nieco wydumaną i przywoływaną przez autora na potrzebę chwili. Przekonałem się jednak na własnym przykładzie, że to prawda*. 

Wychowawca w więzieniu lub areszcie śledczym (na etacie oficera służby więziennej, po szkole oficerskiej) miał obowiązek prowadzenia resocjalizacji, przekonywania więźniów, by w przyszłości przestrzegali prawa, pomagać im w nawiązywaniu normalnych relacji z rodziną, przekonywać do uczciwej pracy itp.

To wszystko, oczywiście, chciałem robić i starałem się. Tylko jak, skoro na oddziale miałem zamiast osiemdziesięciu czasem stu siedemdziesięciu ludzi?**.

Odrobinę zdziwiła mnie postawa autora w kilku sytuacjach. Na przykład kwestia jego zbyt długich włosów.  Decydując się na służbę więzienną, godził się z pewnymi zasadami i wymogami regulaminu, a właściwie powinien się godzić, bo w rzeczywistości jakoś tego nie robił. Za nieregulaminową fryzurę ponosił konsekwencje sam, ale też cierpieli przez niego inni ludzie, współpracownicy, przełożeni. Albo wykorzystywanie więźnia, krawca z zawodu. Za kilka paczek herbaty szył taki więzień kurtkę panu wychowawcy. Z herbaty robił złodziej tzw. czaj (to herbata tak przygotowana, że stawała się środkiem zmieniającym świadomość, takim więziennym narkotykiem), co oczywiście było bardzo surowo zabronione, ale według pana wychowawcy wszyscy byli zadowoleni, bo elementem takiego układu była cicha zgoda na produkcję czaju

Wiele historii opowiadanych przez autora wręcz prosi się o jakieś szersze przedstawienie, o ciąg dalszy, ale czegoś takiego nie ma, niestety. Kiedy w więzieniu wylądował dawny minister, a może vice, opowiadał o niesamowitych zdarzeniach, jakie miały miejsce, gdy do jakiegoś zakładu pracy przyjeżdżał z „gospodarską wizytą” Edward Gierek, pierwszy sekretarz PZPR. No i… i koniec. Nie ma żadnego, jednego choćby, przykładu tych „wizyt”. Clou stanowi informacja, że w więzieniu siedział też pewien (nieznany z nazwiska) prominent.

 Po sześciu latach i zaliczeniu stanu wojennego, w czasie którego naczelnik ciągle straszył mnie sądem za niesubordynację, miałem już dość pracy w areszcie. Nawet nie tyle byłem zniechęcony do pracy z przestępcami, ile miałem dość naczelników i karierowiczów, głupich, niespójnych przepisów i idiotycznej „nowomowy”, tak charakterystycznej dla służb mundurowych***.

 Na „Schowanych do wora” składa się wiele króciutkich rozdziałów, przez które przewijają się dziesiątki osób – w większości złodziei, ale też i klawiszy – jednak osoby te i zdarzenia opisane są bardzo skrótowo, sygnalnie wręcz. Są też rozdziały dotyczące okoliczności i wydarzeń, na przykład stan wojenny i internowania. Zwykle jednak jest to sucha relacja z ciekawych spraw i zdarzeń, opowiedziana przez kogoś, kto wiele pamięta, ale nie ma talentu gawędziarskiego. To relacje typowe dla komentatora, może sprawozdawcy sportowego, który na swoje treści dostał w gazecie bardzo mało miejsca, więc ogranicza się do podstawowych faktów. A szkoda… Ostatecznie uważam, że to całkiem niezła książka, jednak można to było zrobić znacznie lepiej.

 

 

 

 

 

 

--

* Andrzej Flügel, „Schowani do wora”, Novae Res, 2020, s. 8.

** Tamże, s.151.

*** Tamże, s. 186.

 

 

 

 

Książkę otrzymałem/otrzymałam z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl