środa, 29 grudnia 2021

Całej prawdy nie widział nikt

 „Ostatnie piętro” – Louise Candlish

Shad Thames – zabytkowa część Londynu. Selena, biała Brytyjka, co widocznie ważne, kupiła luksusowe mieszkanie w Jacob’s Wharf, czyli w jednym ze zrewitalizowanych magazynów. Do rozwiązania problemu oświetlenia wezwana zostaje specjalistka, Ellen Saint. Podczas oględzin mieszkania widzi ona przez okno, na najwyższym piętrze nowego apartamentowca, po drugiej stronie ulicy, a może kanału, Kierana Wattsa. Wydaje się to niemożliwe, bo przecież sama spowodowała jego śmierć, a przynajmniej tak uważa. Według Ellen Saint Kieran Watts był złym duchem jej syna (i jej samej), namawiał go na lekceważenie nauki, dostarczał narkotyki – w sumie – złe towarzystwo. Ostatecznie Lucas, syn Ellen, zginął w wypadku samochodowym, spowodowanym przez Kierana.
Ellen postanowiła upewnić się co do swoich spostrzeżeń. Okazało się wtedy, że lokator mieszkania na najwyższym piętrze apartamentowca, nazywa się Sam Harding, a Harding to przecież panieńskie nazwisko Ellen Saint. Wyraźnie dzieje się coś dziwnego i złego, bo takie zbiegi okoliczności się nie zdarzają, prawda?

Jakieś dwie trzecie książki główna bohaterka i narratorka, Ellen Saint, w pierwszej osobie, opowiada całą tę historię czytelnikom, zwracając się do nich bezpośrednio (poszukajcie, przeczytajcie, przypomnijcie sobie itp.). Jej pisanina ma być czymś w rodzaju zadania terapeutycznego, a Ellen ma nadzieję osiągnąć dzięki niemu katharsis. Opowieść Ellen zaczyna się w 2012 roku, kiedy to poznała Kierana Wattsa, szkolnego kolegę swojego syna. Dziewiętnastoletni Lucas zginął w grudniu 2014 roku. Jedna trzecia narracji, w trzeciej osobie, należy do Vica Gordona, ojca Lucasa, pierwszego męża Ellen, miłośnika piwa, a może po prostu alkoholika. Relacje Ellen i Vica przerywane są niewielkimi fragmentami doniesień prasowych z Sunday Times, na temat tej sprawy.

Kieran przyznał się do spowodowania wypadku poprzez swoją niebezpieczną jazdę i to po użyciu narkotyku i wydaje się, że nie to stanowi zagadkę do rozwikłania w tej opowieści. Czytelnik powoli odkrywa, czy matka Lucasa miała rację i jest on jakimś demonem zła i czy (i jak) naprawdę doprowadziła do jego śmierci. Bo może po prostu wszystko to są jakieś jej urojenia. A jeśli nie wszystko, to część. Pojawia się w takim razie pytanie, która część i co naprawdę się wydarzyło? Jakim cudem Kieran Watts, wychowany w biednej rodzinie zastępczej, pojawił się po latach w Londynie, jako bardzo zamożny człowiek i zamieszkał pod zmienionym nazwiskiem w apartamencie wartym półtora miliona funtów?

Kiedy w połowie powieści pojawiają się rozdziały, w których Vic Gordon prezentuje swoją wersję wydarzeń, czytelnik odkrywa, jak bardzo różni się ocena faktów i zdarzeń w zależności od nastawienia obserwatora. Ellen Saint, Vic Gordon, Sunday Times – trzy wersje, a całej prawdy nie zna nikt. Sensacja, psychologia związków, psychologia rodzinna i wychowawcza… Prawdopodobnie ten właśnie mariaż stanowi główną zaletę tej bardzo dobrej, niesamowicie wciągającej powieści, której zakończenia przewidzieć się nie dało.











--
#ostatnie.piętro, #muza, @wydawnictwomuza i @muza.black,

piątek, 24 grudnia 2021

Wady-zalety klonowania ludzi

 „Gdzie dawniej śpiewał ptak” –  Kate Wilhelm

Postapokaliptyczna powieść fantastyczno-socjologiczna z połowy lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Zadziwiająco aktualna także obecnie.

Składa się z trzech części, między którymi mija sporo czasu. W pierwszej, przewidując katastrofę, grupa naukowców z różnych dziedzin buduje specjalny szpital i laboratoria ukryte w wapiennej skale. Wirusy, zmiany klimatyczne, nieurodzaj, klęski żywiołowe, wojny o żywność, energię i schronienie oraz inne takie „atrakcje” dziesiątkują ludzkość. Ci, którzy przeżyli, okazują się bezpłodni. Dotyczy to także zwierząt. Poza odizolowaną i chronioną kolonią naukowców, którzy zdeterminowani zaczynają eksperymenty z klonowaniem ludzi, życie na ziemi wydaje się nie istnieć.

W części drugiej na ziemi nie żyje już nikt ze starych, pozostały tylko klony. Ludzi tych łączy specyficzna więź: w ramach swojej grupy podobnie myślą, czują, reagują… wiedzą o sobie wszystko. Do pewnego stopnia stanowią mentalnie jeden organizm; źle się czują, kiedy nie są razem. Największą karą dla dziecka jest zamknięcie w pokoju bez kontaktu z innymi członkami grupy – takie oddzielenie jest przeżyciem traumatycznym.
Z czasem okazuje się, że niektóre klony są płodne i dzieci mogłyby przychodzić na świat w naturalny sposób, ale społeczność klonów ma do takiego rozwiązania stosunek ambiwalentny.
Do Waszyngtonu wyruszyła misja badawcza kilkunastu klonów. Podczas tej wyprawy, która znacznie się przedłużyła, okazało się, że niektórym, bardzo nielicznym klonom, oddzielenie nawet służy, że bycie indywidualną jednostką ma pewne zalety. Dziewczyna, która tego doświadczyła, uznana jest po powrocie za chorą i wręcz niebezpieczną dla społeczności. Musi zamieszkać osobno, z dala od kolonii. Poza tym zachodzi w ciążę i w tajemnicy rodzi syna, Marka.

Część trzecia dotyczy już losów Marka. Matka wychowywała go sama do piątego roku, ale w końcu klony dowiedziały się o jego istnieniu. Matkę zmuszono do przyjęcia roli reproduktorki, Marek trafił do przedszkola, które powinno pomóc mu zrozumieć, że tylko grupa się liczy, a jednostka nie ma znaczenia i z założenia będzie nieszczęśliwa. Mark próbuje uciekać...

Oczywiście to tylko telegraficzny skrót mocno rozbudowanej fabuły. W powieści wiele jest wątków pobocznych i treści… psychologicznych i socjologicznych. W każdym razie uważam za wartościową. Nie tylko jako rozrywkę, ale i wyraźnie inspirujący materiał do przemyślenia.


wtorek, 21 grudnia 2021

Dobra fantastyka z 1938 roku

 „Coś” - John W. Campbell

 Pełna wersja opowiadania Campbella z 1938 roku (kilka wersji było mniej lub bardziej skróconych na potrzeby publikacji w czasopismach), a więc najdłuższe, co nie znaczy, że nudne.

 Naukowcy i badacze Antarktydy znajdują w lodzie szczątki obcej istoty, która zamarzła około dwadzieścia milionów lat temu. Stwór okazał się żywy i dysponuje możliwościami ponad ludzkie wyobrażenie, które zagrażają mieszkańcom stacji, a w konsekwencji także całej ludzkości. Opowiadanie traktuje o dramatycznej walce ludzi z obcą formą życia. 

Fabuła znana chyba powszechnie za sprawą filmów (były przynajmniej dwa), a zwłaszcza „Coś” (oryg. The Thing) z lat osiemdziesiątych, z Kurtem Russellem w roli głównej.

niedziela, 19 grudnia 2021

Początki Myrona B. detektywa

 „Bez skrupułów” – Harlan Coben

Typowa powieść sensacyjna – typowa dla książek Cobena z Myronem Bolitarem w roli głównej.

Myron Bolitar, były koszykarz, który musiał porzucić marzenia o karierze z powodu kontuzji, rozkręca swój biznes, to jest agencję Rep Sport MB, reprezentującej sportowców. Pomaga mu dawna zawodniczka wrestlingu, Esperanza Diaz (na ringu – Mała Pocahontas) oraz psychopata i milioner Windsor Horn Lokwood Trzeci.

Kathy Culver, studentka, zniknęła w tajemniczych okolicznościach z uniwersyteckiego kampusu. Tak się składa, że była ona siostrą byłej dziewczyny Myrona, Jessicy Culver, pisarki, oraz narzeczoną Christiana, dobrze zapowiadającego się futbolistę, reprezentowanego przez Rep Sport MB.
Minęło kilkanaście miesięcy, właściwie nikt już nie wierzy, że dziewczyna jeszcze żyje. Jednak pewnego dnia Christian dostaje przesyłkę, magazyn pornograficzny z ogłoszeniami seksu na telefon. Jedna z ofert zawiera zdjęcie Kathy Culver. Myron z pomocnikami szuka Kathy i rozwiązania nawarstwiających się tajemnic.

Dobra rozrywka, na poziomie. Polecam.

poniedziałek, 13 grudnia 2021

Sensacyjna fantastyka Mroza

 „Chór zapomnianych głosów” – Remigiusz Mróz

Kończyny ani drgnęły, za to udało mu się językiem wypchnąć z gardła metaliczną rurkę.

A kilka zdań dalej:

Ten wyrwał rurkę z gardła, zgiął się wpół i zaniósł chrapliwym kaszlem.

To co, miał dwa gardła, czy może dwie rurki?

Bardzo odległa przyszłość. W ciągu ponad dwustu lat z Ziemi wyruszyło wiele statków kosmicznych z misjami badawczymi i kolonizatorskimi. Ludzie odkryli sporo planet potencjalnie nadających się do życia, na których – poza tym – mogło także rozwinąć się jakieś inteligentne życie. Jednym z tych statków był ISS „Accipiter”. Na jego pokładzie budzą się z hibernacji Håkon Lindberg, astrochemik, oraz Dija Udin Alhassan, nawigator. Wszyscy pozostali uczestnicy wyprawy nie żyją i zginęli makabryczną śmiercią całkiem niedawno – po ścianach jeszcze spływają flaki, krew i mózg. ISS „Accipiter” znajduje się nie tam, gdzie powinien być wedle planu lotu. Na pokładzie nie ma nikogo poza tymi dwoma – kto więc wymordował resztę załogi?
Håkon i Dija Udin, którzy początkowo podejrzewają się nawzajem o tę masakrę, sprzątają statek z resztek ciał i ostatecznie wracają do komór hibernacyjnych, by poczekać na przybycie statku, który już leci z misją ratunkową. Powinien się pojawić za jakieś pięćdziesiąt lat.
Gdy statek kosmiczny z ratownikami, ISS "Kennedy", dociera na miejsce, okazuje się, że: Dija Udin Alhassan i Håkon Lindberg żyją i nawet nieźle się czują, ale według systemów informatycznych „Accipitera” nigdy nie wchodzili w skład załogi; poza tym badania medyczne pokazują, że w zasadzie nie mają oni prawa żyć.
Szybko staje się też jasne, że podobnych przypadków (śmierć całej załogi) było więcej; w pewien punkt kosmosu ktoś/coś ściąga teraz te latające trumny. W tej sytuacji dowódca ISS "Kennedy" podejmuje trudną decyzję o lądowaniu na pobliskiej planecie. Wtedy naprawdę zaczynają się kłopoty.

Jak wiele razy w przypadku tego autora stwierdzam coś w sumie podobnego: Mróz ma wyobraźnię i talent, i potrafi pisać; sensacyjna i wciągająca powieść science-fiction też mu się udała i to bardzo. Szkoda tylko, że jego książki są tak wyraźnie niedopracowane.

czwartek, 9 grudnia 2021

Gdy śmiech zamiera na ustach

 „Solista czyli on, ona i jego żona” – Piotr C.

Wini (Winicjusz Krakowski, lat 41) pracuje w kancy, płaci – dość niechętnie – składki do Ory, kopuluje namiętnie z klientkami (i dziesiątkami innych kobiet), co zdaje się jest nieetyczne, ale w tym fachu, kto by się jakąś durną etyką przejmował, kradnie mleko Matce T., zawsze w aucie wozi trochę ziko, współpracuje z Jaculą Stokila, ale uwaga,, Jaculi Stokila nie należy mylić z Jaculą (prywatny), bo to z kolei oznacza jakąś kochankę.

„Do każdej kobiety mówiłem per kotku, bo imiona mogą się mylić” [1].

Wini o sobie:

„Jestem chujem – oświadczyłem. – Jestem wrednym, złośliwym, bezwzględnym chujem”[2].

O jejku, jejku! Jaki macho! Czytelniczki (zapewne) będą zachwycone, a czytelnicy (chyba) będą mu zazdrościć. Przynajmniej niektórzy. I raczej tylko do czasu. Bo w trakcie lektury ocena głównego bohatera powoli się zmienia. Czytelnicy zaczynają zauważać, że ten król życia w rzeczywistości jest egocentrykiem i egoistą, dba tylko o własną przyjemność i to kosztem innych, czyli po prostu arogancka, cyniczna kanalia i szuja. Klienci mogą sobie tracić i przegrywać, ale Wini i Jacula wygrywać (czytaj: zarabiać) muszą zawsze. O etyce, czy też jej braku, była już mowa, ale Wini zaczyna w pewnym momencie szantażować prawnika Ryszarda, a to już jest występek art. 191 § 1 k.k. zagrożony karą pozbawienia wolności do lat trzech. Jest to typowy przykład NPD (Narcissistic Personality Disorder, czyli Narcystyczne Zaburzenie Osobowości).
W związku z Zuzłem Wini ma dziecko płci męskiej. Swoją drogą ciekawe to małżeństwo. Zgodnie z ich umową Wini może robić co chce i z kim chce w każdej dziedzinie życia, ale pod dwoma warunkami: nie może się zarazić jakimś syfem oraz co miesiąc powinien przelewać na konto określoną kwotę. Coś takiego w moich (dawnych) czasach nazywano prostytucją małżeńską, ale z czasem wszystko się zmienia. U Winicjusza też nastąpiła zmiana, a nadeszła wraz z kolejnym flirtem z kobietą przygodnie poznaną w nocnym klubie.

Podtytuł (on, ona i jego żona) odkrywa przed czytelnikiem więcej, niż może się z pozoru wydawać. Miało być kolejne zwykłe ruchanko… przepraszam, zaczynam posługiwać się językiem Winicjusza ale okazało się, że jakby wbrew swojej wiedzy i woli Wini został partnerem w związku. Tak, w związku, a nie tylko samcem do kopulacji. I tym razem to nie on podejmował decyzję o charakterze tej relacji.
Dalsze kłopoty nadeszły wraz z nowymi klientami, bandytami. Tym razem nie chodziło już tylko o spodnie zgubione podczas ucieczki po balkonach, gdy Wini musiał umykać z domu kochanki, bo niespodziewanie wrócił pan domu. Swoją drogą to bardziej żałosne niż śmieszne.

Miałem się z książki dowiedzieć, dlaczego faceci zdradzają. Ja wiem, czemu ludzie (nie tylko mężczyźni) zdradzają, ale byłem ciekaw wersji Piotra C. W „Soliście” jej jednak nie znalazłem. Poniższe stwierdzenie nie wydaje mi się odpowiedzią.

„Mężczyźni całe życie poszukują dwóch rodzajów kobiet: świętej i ladacznicy. Święta zostaje zazwyczaj żoną. Święta podaje obiad, rodzi dzieci, przewija je, wyprawia do szkoły, jedzie się z nią na wakacje (i z dziećmi). Święta może być nudnawa, ale się ją szanuje. Ladacznica służy do dzikiego rżnięcia. Do SMS-ów wysyłanych tuż po północy. Do nagich zdjęć. Do uwodzenia. Do seksu na podłodze. Na umywalce. Na blacie w kuchni. Facet, który znalazł świętą nie zostawi jej. Ale będzie szukał wrażeń na boku”[3].

To jedynie banalny opis tego, jak to działa, ale nie ma w nim informacji, dlaczego właśnie w taki sposób. Choć może nie używałem określeń „święta” i „ladacznica”, to wiedziałem, że tak to jest w wieku lat …nastu.

Do połowy książki wiele spraw i zdarzeń – zapewne zgodnie z zamierzeniem autora – wydawało mi się śmieszne, nawet jeśli był to humor nieco toporny. Z czasem jednak niesmak w związku z postawami życiowymi Winiego, jego traktowaniem ludzi, rósł tak szybko, że już prawie nic nie wydawało się zabawne. Kiedy podczas ważnej rozmowy w obrzydliwy sposób okłamywał żonę, kiedy okazało się, że podle oszukał kolegę z pracy podczas sprzedaży samochodu, kiedy… początkowe rozbawienie i pobłażanie zmieniło się w obrzydzenie.

„Obiecujcie. Niech się martwią ci, co uwierzyli”[4].

Ta życiowa, bo nie tylko zawodowa, mądrość Winiego, wywołuje już tylko wstręt.

„Solista” – lektura bardzo, bardzo lekka, typowo rozrywkowa; przynajmniej z pozoru. Wiele scen erotycznych na pograniczu pornografii. Wulgaryzmy. Humor obecny prawie na każdej kartce, jednak jego poziom bywa bardzo zróżnicowany. Nie jest to literatura ambitna, ale też nie każda musi taka być, tym niemniej to całkiem niezła zabawa z nieco słabszym zakończeniem – jakby autor miał już dosyć swojego bohatera i chciał jak najszybciej się z nim rozstać. „Solista” jako prezent? Tak, jednak tu trzeba sporo rozwagi, bo ta historia może wcale nie wydawać się zabawna w przypadku kogoś zdradzonego, oszukanego, wykorzystanego w jakimkolwiek związku.

Duży plus dla autora za znajomość dialogów z „Ziemi obiecanej”, „Psów” i innych filmów. Możliwe, że sięgnę też po inne książki Piotra C.








--
[1] Piotr C. „Solista czyli On, ona i jego żona”,, Novae Res, 2021, s. 29
[2] Tamże, s. 39.
[3] Tamże, s. 189.
[4] Tamże, s. 361.

wtorek, 30 listopada 2021

Blaski i cienie nieśmiertelności

 „Milion nowych dni” – Bob Shaw

Akcja powieści dzieje się w stosunkowo niedalekiej przyszłości (ze dwieście lat od czasu, w którym była pisana, to jest końca lat osiemdziesiątych). Ludzie mogą być właściwie nieśmiertelni, ale dla mężczyzn niesie to za sobą poważne konsekwencje… biologiczne.

Głównym bohaterem jest Carewe, księgowy w potężnej korporacji. Jego szefowie proponują mu udział w eksperymencie, dzięki któremu uzyska nieśmiertelność, ale bez znanych i wydawałoby się nieuniknionych, fizjologicznych ograniczeń.

Główny wątek jest nieomalże sensacyjny, ale o wartości powieści stanowią też wyobrażenia autora, o nowym, wspaniałym świecie, jaki czeka ludzi w przyszłości. Niektóre z wymyślonych przez Shawa nowinek technicznych mogłyby właściwie działać już dziś, za to zmiany w relacjach międzyludzkich, wydają się czasem wręcz szokujące.


Sztukmistrz, żandarm Reacher

 „Zgodnie z planem” – Lee Child

Małżeństwo w starszym wieku traci wszystkie pieniądze na leczenie córki. Ostatecznie zadłużają się u albańskich gangsterów, którzy rządzą połową miasta. Drugą połową trzęsie gang ukraiński. Jack Reacher, były żandarm, ratuje starszego pana z opresji i wikła w wojnę gangów.

Jedna z gorszych powieści Childa. Naiwna i bajkowa. Reacher, jak magik, potrafi przewidzieć wszystko, nawet sprawy, które nikomu wcześniej nie przyszły do głowy, i ze wszystkimi sobie świetnie radzi.

Od pozostałych książek z tego cyklu odróżnia „Zgodnie z planem” liczba trupów, których jest kilkadziesiąt oraz ewidentnie egzekucyjny charakter uśmiercania wielu z nich – tu Reacher nie tylko się broni, ale gra rolę kata nawet wtedy, kiedy nie grozi mu bezpośrednie niebezpieczeństwo.

Zwróciłem uwagę na jedną jeszcze rzecz – powieść zaczyna się od przedstawienia głównego bohatera, a w tym wyliczenia, czego nie ma. Nie ma mianowicie dokumentu ze zdjęciem. Jednak pod koniec powieści znajomi oglądają zdjęcie Jacka Reachera w jego paszporcie.

Nie polecam.

piątek, 26 listopada 2021

Wojna jako świetna przygoda

 „#starapaka NO. 3” – Krystian Wójcik Wójo

Spędziłem w wojsku ponad dwa lata. Wiele z tego pamiętam, ale jakoś nic dobrego. Na przykład alarm bojowy w środku nocy. Mieliśmy się spakować i opuścić koszary w wyznaczonym czasie, bo zbliżały się przeważające siły wroga. Przed wyjściem z jednostki należało równiutko pościelić łóżka. Podczas omawiania kiepskich (ponoć) wyników tego zadania, ktoś z nas zasugerował, że bylibyśmy szybsi, gdyby nie to ścielenie lóżek. Sierżant wrzasnął wtedy wściekle, że: to durny pomysł, bo jeśli wróg zajmie nasze miasto i koszary, i zobaczy niepościelone łóżka, to co sobie o nas pomyśli?! Nie, to nie był żart z jego strony.
Mieliśmy na kompanii dwóch sierżantów. Kazali nam biegać w maskach gazowych, wołając, że będziemy cwałować tak długo, aż w maskach będzie krew. Sypali nam potłuczone szkło do łóżek. Kazali robić pompki ze świecą dymną pod brzuchem. I wiele innych „atrakcji” w podobnym stylu. Uważałem, a właściwie do dziś uważam tych ludzi za bandytów-dewiantów, a nie za znakomitych, kreatywnych szkoleniowców i instruktorów. Kiedy o ich wyczynach dowiedział się dowódca, panowie z dnia na dzień skierowani zostali do szkoły chorążych, a kiedy wrócili po dziesięciu miesiącach, nasze relacje były już inne.

Po książkę Wójcika sięgnąłem, bo domyślałem się, że to dość rzadka okazja „spotkania” człowieka – w mojej ocenie – bardziej egzotycznego niż kangur. Człowieka, który chciał dostać się do wojska, któremu w wojsku zazwyczaj się podobało. Kogoś, kto uważa za usprawiedliwione wrzaski i ordynarne przekleństwa przełożonych, a omdlenia z powodu bólu i wyczerpania morderczym treningiem uważa za świetną zabawę. Człowieka nie gorszego ani lepszego, ale po prostu całkowicie i kompletnie innego.

Autor, już jako nastolatek, w harcerstwie, z własnej woli uczestniczył w jakimś Kursie Działań Specjalnych. Celem tego kursu było przygotowanie młodych ludzi do służby wojskowej w jednostkach specjalnych.

„Gdy spojrzeć na całokształt kursu z dzisiejszej perspektywy, wszystko wydaje się wręcz nieprawdopodobne”[1].

Rzeczywiście, mogłoby się takie wydawać, ale fakt, że nigdy nie słyszałem o harcerzach (13-15 lat) biegających z kałachami, nie znaczy nic albo tyle tylko, że harcerstwem też się jakoś nie interesowałem.

Ostatecznie, po różnych perypetiach, autor dopiął swego, został komandosem i ok. roku 2004 pojechał na misję do Iraku (później do Afganistanu) i znalazł się w ogniu walki, o co zdaje się zawsze mu chodziło. Realizacja takich marzeń i ambicji nie jest prosta, bo i gdzie w XXI wieku można zgodnie z prawem strzelać do ludzi?

Zaskoczyła mnie kwestia uzbrojenia oddziałów specjalnych w tamtym czasie (żałosne) oraz wyposażenia. To, które żołnierze dostawali od wojska było miernej jakości albo niedostosowane do określonych działań, albo nieprzydatne do użytku w konkretnych warunkach. Więc nasi komandosi musieli kompletować elementy umundurowania i wyposażenie we własnym zakresie i za własne pieniądze. Także nowa taktyka naszch jednostek specjalnych dopiero powstawała i to często już na misji, w trakcie działań. To może być trudne do pojęcia, ale Polska przez pół wieku gotowa była właściwie na jeden tylko rodzaj konfliktu – odparcie niemieckiej agresji. Iran lub Afganistan były równie prawdopodobnym miejscem walk, jak kosmos. I na pewno ktoś (zapewne jakiś komuch) zapytałby wtedy: Co niby mamy tam do szukania?!

Ciekawie wygląda wtedy kwestia przekazywania Polakom relacji z takich wydarzeń.

„…na łamach Polski Zbrojnej można przeczytać, że była to najkrwawsza od czasów II wojny światowej, jaką stoczyli polscy żołnierze. Była to bitwa tak krwawa, że aż jeden żołnierz został lekko ranny w nogę… no prawdziwa hekatomba”[2].

Jakoś specjalnie mnie to nie dziwi – jakoś w końcu trzeba było usprawiedliwić te miliardy wyciągane z kieszeni polskich podatników. Patrząc z perspektywy czasu i efektów można spytać, co my (i choćby Bułgarzy) zwojowaliśmy w Afganistanie? Ale to już inna bajka, a ja oceniam literacką wartość książki, a nie moralność autora, czy polską politykę.

Czytając opisy walk w Karbali upewniłem się, że Krystian Wójcik jest na pewno autorem tego opowiadania, ale raczej nie jest pisarzem. Tak dramatyczne wydarzenia można było opisać znacznie lepiej. W każdym razie dobry pisarz by to potrafił. Wójcik starał się to zrobić rzetelnie i to mu wyszło, ale te relacje nie są ekscytujące. Rzemiosło, nie sztuka.
A właśnie, rzetelność. Krystian Wójcik wiele pamięta. Strukturę organizacyjną jednostek, kolejne restrukturyzacje i reorganizacje i och efekty (albo tych efektów brak), elementy wyposażenia… Tylko czy to potrzebne jest czytelnikowi, zwłaszcza, że dotyczy okresu sprzed dwudziestu lat? Z czasem zapewne nastąpiło w wojsku wiele kolejnych zmian, zwłaszcza, gdy szefem Służby Kontrwywiadu Wojskowego, a później ministrem obrony narodowej został znakomity strateg i taktyk, pan Antoni Macierewicz, a po nim kolejni.

Ewidentnie za dużo wulgaryzmów. Ja wiem*, że tak to właśnie wygląda na kompanii lub poligonie, ale ta książka nie jest chyba przeznaczona tylko dla kolesi z wojska. Dla oddania „klimatu” zapewne potrzebnych było kilka-kilkanaście cytatów, ale podczas lektury wydaje się, że tak właśnie wygląda naturalny język autora, w co jakoś wątpię.
Ciekawy temat, wyjątkowy punkt widzenia, rzetelność, wiarygodność i solidność, ale na kolana nie powala. Takie to trochę… beznamiętne. Rozumiem, trudno się dziwić, że ktoś, kto brał udział w działaniach zbrojnych, był na wojnie po prostu, nie ekscytuje się po tym pisaniem. W każdym razie i tak wyszło lepiej niż się spodziewałem.

Na końcu autor zaprezentował członków swojej starej paczki (a oni jego) i to akurat wypadło sympatycznie. Lekturę uzupełniają zdjęcia – szkoda, że tak miernej jakości – o charakterze głównie pamiątkowym; na pewno ważne dla uczestników opisywanych zdarzeń.







--
[1] Krystian Wójcik, „#starapaka NO. 3”, Bellona, 2021, s. 11.
[2] Tamże, s. 125.
* http://autopamflet.blogspot.com/2021/11/026-szklane-drzewa-i-inne.html

 

  

Książka z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl.

poniedziałek, 22 listopada 2021

Diuna jest w sumie tylko jedna

 „Diuna” – Frank Herbert

Początek to czas dla podjęcia najbardziej pedantycznych starań, by wszystko znajdowało się na swoim miejscu. O tym wie każda siostra Bene Gesserit. Rozpoczynając studia nad życiem Muad'Diba postaraj się więc najpierw umieścić go w czasie: urodził się w 57 roku Padyszacha Imperatora Szaddama IV. A szczególnie postaraj się osadzić Muad'Diba w miejscu: planeta Arrakis. Niechaj nie zwiedzie cię to, że urodził się na Kaladanie i tam przeżył pierwsze piętnaście lat. Arrakis, planeta zwana Diuną, pozostanie jego miejscem po wsze czasy.
Z "Księgi o Muad'Dibie" pióra księżniczki Irulan*.

Kupiłem tę książkę w 1986 roku w księgarni Literackiej w Rynku. Rynek nadal istnieje, ale w dawnym lokalu księgarni jest obecnie jakaś knajpa. Było to wydanie dwutomowe, więc dość drogie. Zastanawiałem się nad zakupem kilka minut – w zamian mogłem mieć ze trzy inne książki. W końcu jednak kupiłem.
„Diunę” zacząłem czytać jeszcze tego samego wieczoru i już po kilkunastu kartkach poczułem złość i rozczarowanie. Wywaliłem kupę kasy na książkę, której właściwie w ogóle nie rozumiem.

Thufir Hawat, mistrz assassinów ojca to wyjaśnił: ich śmiertelny wróg, Harkonnenowie, dostali planetę w pseudolenno i siedzieli na niej przez osiemdziesiąt lat na mocy układu z kompanią KHOAM, wydobywając geriatryczną przyprawę melanż. Teraz Harkonnenowie opuszczali Arrakis, oddaną w całkowite lenno rodowi Atrydów; było to bezsprzeczne zwycięstwo księcia Leto. Jednakże, mówił Hawat, z tej przyczyny zagraża im śmiertelne niebezpieczeństwo, ponieważ książę Leto cieszy się popularnością wśród wyższych rodów Landsraadu. Popularny człowiek wzbudza zawiść potężnych –powiedział Hawat*.

Nie mogłem się w tym wszystkim połapać, nie wiedziałem, o co chodzi. Był to czas, w którym nie mógłbym sobie pozwolić na pozbycie się nowej książki w żaden sposób, a leżakowanie na półce nieprzeczytanych książek było wtedy w moim domu nie do pomyślenia. Przede wszystkim chodziło jednak o wydane pieniądze i o ambicję. Zastosowałem metodę, której nauczyła mnie matka: jeśli nie rozumiesz, to przeczytaj jeszcze raz. Więc zacząłem lekturę „Diuny” od początku i dopiero wtedy udało się.
Obecnie, po przeczytaniu jej przynajmniej siedem-osiem razy uważam, że to najlepsza na świecie książka z gatunku s-f. Poza tym, że jest to fantastyczna fantastyka, to jest to również jedna z najlepszych powieści o sztuce rządzenia (manipulowania) ludźmi.

Baron powstrzymał na jej widok drżenie. Obecność Matki Wielebnej Gaius Helen Mohiam, prawdomówczyni Imperatora, zdradzała doniosłość tej audiencji*.

„Diuna” (moje wydanie było dwutomowe) wydawała mi się skończoną całością. Dopiero później doczytałem, że Herbert napisał jeszcze dwa inne tomy, ale wątpiłem w szansę pojawienia się ich w Polsce. O jakimś uniwersum Diuny w ogóle nie było jeszcze mowy.
Czasy się zmieniły, pojawiły się wszystkie tomy "Diuny" (i jeszcze więcej różnych dodatków i prequeli, ale to już innych autorów). Rozpoczął się też niepojęty dla mnie do dziś proces polonizacji „Diuny”. Tak, ja wiem, że wolno, ale… po co? Zaczęło się bodajże od Phantom Pressu z 1992 roku, tego wydania z połówkami okładek. Księżniczka Irulan została w nim Irulaną, Matka Wielebna Gaius Helen Mohiam – Heleną… Później było już tylko coraz gorzej.

Zwyczaj każe zabijać pozaświatowych przybłędów napotkanych w pustyni i brać ich wodę jako dar od Shai-huluda*.

Kilkusetmetrowy czerw pustyni, błogosławiony Shai-hulud, został mianowany robakiem. Zniknęli Freemeni, ustępując Wolanom (szkoda, że nie od razu Polanom), w jakiejś wersji kinowej usłyszałem o geseritkach, Tancerze Oblicza zostali zmieniakami albo jakoś tak, więc już tylko czekam, aż z Muad'Diba zrobią Mundka. Oczywiście to nie jedyne wygibasy z kolejnymi przekładami.

Dałem komuś w prezencie „Diunę” wydaną przez Iskry i kupiłem wydanie z Phantom Pressu, bo chciałem mieć komplet w jednolitym wydaniu. Mam takie zresztą nadal. Jednak po pewnym czasie odkupiłem sobie na Allegro wydanie z 1985-6 roku. A później jeszcze raz i jeszcze raz – dla przyjaciół.

O czym jest „Diuna”? Jak już napisałem, o sztuce sprawowania władzy, o polityce, o wolności i dyktaturze, o dorastaniu. Akcja dzieje się głównie na pustynnej planecie Arrakis, ale epizodycznie na Kaladanie – historycznej siedzibie rodu Atrydów (według jednego z tłumaczeń Atreidesów), na Giedi Prime, którą to planetą władał ród Harkonennów, na Wallach IX, gdzie mieściła się Akademia Bene Gesserit, na Salusa Secundus, więziennej planecie Imperatora, w kosmosie…

Przeczytaliście, że Maud'Dib nie miał na Kaladanie towarzyszy zabaw wśród rówieśników. Zbyt wiele groziło mu niebezpieczeństw. Za to miał Muad'Dib wspaniałych towarzyszy wśród nauczycieli. Był tam Gurney Halleck, trubadur-wojownik. Będziecie mieli okazję zaśpiewać sobie kilka piosenek Gurneya w trakcie lektury tej książki. Był tam Thufir Hawat, stary mentat, mistrz assassinów, budzący strach w sercu samego Padyszacha Imperatora. Był tam Duncan Idaho, mistrz miecza klanu Ginaz; był doktor Wellington Yueh, imię czarne w historii zdrady, lecz świetlane w nauce; i lady Jessika wprowadzająca syna w metodę Bene Gesserit, no i oczywiście książę Leto, którego ojcowskie zalety długo pozostawały nie dostrzeżone.
Z "Historii dzieciństwa Muad'Diba" pióra księżniczki Irulan*.

Napisałem już, że to najlepsza fantastyka, jaką czytałem. Znalazłaby się też w pierwszej dwudziestce w ogóle wszystkich książek, które poznałem. Jest odpowiednikiem sensacyjnego „Ojca chrzestnego”. Do niektórych fragmentów wracam do dziś, a konkretnie do ubiegłego tygodnia. Responsorium litanii przeciwko strachowi Bene Gesserit znam na pamięć:

Nie wolno się bać. Strach zabija duszę. Strach to mała śmierć, a wielkie unicestwienie. Stawię mu czoło. Niechaj przejdzie po mnie i przeze mnie. A kiedy przejdzie, obrócę oko swej jaźni na jego drogę. Którędy przeszedł strach, tam nie ma nic. Jestem tylko ja*.







--
* „Frank Herbert, „Diuna, przekład Marek Marszał, Iskry, 1985-86.

Przeszłość i przyszłość Jacka R

 „Czas przeszły” – Lee Child


Jack Reacher, były oficer śledczy żandarmerii, wędruje od lat po Ameryce właściwie bez celu. Tym razem wymyślił, że przejedzie z Maine do Kalifornii ale już na początku tej podróży, zupełnie przypadkiem, natknął się na drogę do Laconii, miasteczka, w którym urodził się jego ojciec. Reacher nigdy tam nie był, ale skoro nadarzyła się okazja, postanowił zobaczyć miejsce, w którym wychował się ojciec, o którym czasem opowiadał.

Po wielu perypetiach Reacher dowiaduje się, że rodzina ojca właściwie nie mieszkała w samej Laconii, ale w pobliskim osiedlu zbudowanym dla pracowników zatrudnionych w fabryce cyny. Podczas zwiedzania ruin i resztek dawnej osady i fabryki – od czasu, kiedy to w cynkowni pracował dziadek Reachera, minęło około sześćdziesiąt lat, więc wszystko zarośnięte jest krzakami i młodymi drzewami, a resztki budowli ledwie widoczne, Reacher dowiaduje się o rzekomym skażeniu wód przez fabrykę oraz wchodzi w konflikt z miejscowym sadownikiem i jego synem.
Zupełnie mimochodem były żandarm ratuje z opresji kelnerkę, mieszkającą w Lacunii, ale pracującą w lokalu, w pobliskim dużym mieście. której naprzykrza się miejscowy osiłek. Facet ląduje w szpitalu, ale okazuje się, że jego ojciec ma niebezpieczne wpływy, powiązania i znajomości.

Dwoje młodych Kanadyjczyków wiezie do Stanów tajemniczy kufer. Jego zawartość mają nadzieję korzystnie sprzedać w Ameryce. W okolicach Lacunii ich wysłużona honda civic odmawia posłuszeństwa, więc zatrzymują się w motelu. Jego właściciele żywią wobec kanadyjskiej pary wyraźnie złe zamiary. Różnymi manipulacjami i zwykłymi kłamstwami starają się zatrzymać młodych ludzi, nie pozwolić im w żaden sposób opuścić motelu. Dla czytelnika jest to wyraźnie widoczne od razu, lecz Kanadyjczykom zajmuje trzy dni zorientowanie się, że coś tu jest nie tak. Właściwie przestają mieć wątpliwości dopiero wtedy, kiedy okazało się, że nijak nie mogą opuścić pokoju i są podsłuchiwani i podglądani.

Oczywiście łatwo można się domyślić, że wszystkie te wątki, i nie tylko te, w pewnym momencie zaczną się łączyć, choćby poprzez osobę Jacka Reachera, który – jak zawsze w powieściach Lee Childa z tego cyklu – po prostu musi wszystko rozwiązać i doprowadzić do sprawiedliwego końca.

Bardzo dobra powieść sensacyjna – polecam.

piątek, 19 listopada 2021

Reacher - bohater opowiadań

 „Adres nieznany” – Lee Child

Zbiór opowiadań. Tak naciąganych, że… Wychodzi bowiem na to, że już w wieku lat kilkunastu, sztandarowy bohater Lee Childa, Jack Reacher, bił na głowę Scherlocka Holmesa, pannę Marple, Herkulesa Poirot , Sama Spade i Rambo – jednocześnie.

- Adres nieznany
- Drugi syn
- Wielki skwar
- Czarna owca
- Małe wojny
- Nowa tożsamość Jamesa Penneya
- Każdy w końcu mówi
- To nie ćwiczenia
- Wigilijne tradycje
- Przychodzi facet do baru
- Wszystkie pokoje zajęte
- Nocne jastrzębie

Sceny erotyczne rzadkie, zawoalowane i łagodne, więc może to lektura dla nastolatków? Przeczytałem do końca tylko dlatego, że dostawa nowych książek się spóźniała, a nic innego nie miałem pod ręką. No, dobrze… znośne może są ze dwa lub trzy z tuzina opowiadań, ale nie więcej.

środa, 17 listopada 2021

Manipulacje, pogarda i złość

 „Cham niezbuntowany” – Rafał Ziemkiewicz

Dawno, bardzo dawno temu odkryłem, że przy swoich rozlicznych słabościach, brakach, mankamentach, defektach, wadach narodowych, mamy, my Polacy, jedną umiejętność wywindowaną na wyżyny. Nie zdziwiłbym się, gdyby okazało się, że w tym jednym jesteśmy najlepsi na świecie. Zawsze, z absolutnym przekonaniem, potrafimy wskazać i samym sobie udowodnić, kto jest winny temu, że znowu nam nie wyszło, że nam się nie udało. W dużej mierze o tym jest ta książka. A jeśli nawet czasem część winy można przypisać Polakom, to oczywiście nie wszystkim, tylko jakiejś niewielkiej grupie zdrajców i kolaborantów – to ONI są winni, nie MY.

Rozumiem, że poczucie własnej wartości i ważności naprawdę ma znaczenie, ale buduje się je na realiach (na przykład potęga militarna albo gospodarcza, albo polityczna), faktach, a nie na pragnieniach, przekonaniach i fantastycznych urojeniach. Autor uważa, że Polacy są absolutnie wyjątkowi i szczególni, i poradziliby sobie ze wszystkim, gdyby nie knowania jakichś mrocznych, a niecnych sił. W końcu uratowaliśmy Europę i świat przed Niemcami, komunistami, Krzyżakami, Turkami… Albo prawie.

Wielcy ludzie, obcy i nasi, twierdzili: dajcie Polakom władzę, a sami się wykończą, czy: dla Polaków można czasem coś zrobić, ale z Polakami nigdy! – jednak oni wszyscy, oczywiście, nie mieli racji. My wiemy lepiej. Widać to po efektach (w Biblii napisano: po owocach ich poznacie)? No nie, ale byłoby widać, gdyby nie ONI. My zawsze mamy pod ręką jakichś onych, którzy ściągnęli nas z należnego nam piedestału.

Choć czasem zgadzam się z Ziemkiewiczem (też uważam, że Piłsudski był politycznym watażką, a nie poważnym i wielkim politykiem), to manipulacje i buchająca nienawiść, która wręcz oblepia czytelnika jak cuchnące błoto, są w tej książce nie do przyjęcia. Przy tym, typowe dla wyznawców neobolszewickiej partii narodowo-socjalistycznej, przekonanie, że są wszechwiedzącymi bogami, znającymi alternatywną przyszłość (zawsze wiedzą, co by było gdyby…), to już głupstwo.

A teraz byle łajza z Holandii czy Luksemburga po­zwala sobie traktować nas jak małpy, które ledwo co zlazły z drzewa?!

Rafał Ziemkiewicz wyraźnie nie zdaje sobie sprawy, że patriotyzm oznacza miłość do własnego narodu, a nie nienawiść wobec wszystkich innych. Nas obrażać nie wolno, ale najwyraźniej my możemy innych, czy tak?

Wspomniałem o manipulacjach. Jak się to odbywa? Na przykład:
Jako pierwsi w Europie stworzyliśmy rozległą terytorialnie republikę, z parlamentem i obieralnym władcą, odpowiedzialnym przed prawem i obywatelami. Jako pierwsi wprowadzi­liśmy w swym państwie prawa obywatelskie i zasady tolerancji religijnej.

Przed jakimi obywatelami odpowiadał król Polski? Czyżby przed wszystkimi? Ależ skądże! Tylko i wyłącznie przed szlachetnie urodzonymi, bo reszta to motłoch, który głosu miał mniej niż ryby. Prawa obywatelskie? A jakie konkretnie prawa obywatelskie mieli chłopi pańszczyźniani, poza przywiązaniem do ziemi, co było formą niewolnictwa? Mieliśmy obieralnego władcę, to prawda. Spowodowało to dość szybko jego żałosną słabość i w konsekwencji rozbiory. Gdy inne państwa miały zawodową, profesjonalną armię, Polacy mieli pospolite ruszenie.

Inny przykład:
Państwo zarazem tak orga­nizacyjnie sprawne, że ledwie odzyskawszy byt, mając po straszliwych zniszczeniach toczonej na naszych zie­miach wojny światowej tylko paręnaście miesięcy na zorganizowanie administracji i siły zbrojnej - zatrzy­mało pochód bolszewizmu na zachód kontynentu, po raz kolejny ratując Europę, a przy okazji cały świat przed podbojem przez najbardziej chyba zbrodniczą i nieludzką ideologię w dziejach.
Potem, podbici przez zmowę dwóch sąsiednich, bandyckich mocarstw, z cynicznym przyzwoleniem zdradzieckich aliantów z Zachodu, poddani przez dwie okupacje bezprzykładnej eksterminacji, hekatombie, jakiej nie doznał chyba żaden kraj od czasów zniszczenia przez Rzymian Kartaginy…

A zauważył ktoś malutkie i niepozorne „chyba”? Ratuje ono autora przed zarzutem zwykłego kłamstwa. Podczas drugiej wojny światowej Rosjan zginęło wielokrotnie więcej niż Polaków. Jeśli jednak łyka się takie treści kompletnie bezrefleksyjnie i emocjonalnie, to…

Mógłbym tak dalej, ale chyba szkoda czasu. Moim skromnym zdaniem jest to książka kompletnie bezwartościowa. Nawet jeśli czasem autor ma rację, bo i tak bywa.

niedziela, 14 listopada 2021

To raczej nie mogło się udać

 „Mów mi Win” – Harlan Coben

Morderczo sprawny i stuprocentowo skuteczny Win (Windsor Horne Lockwood III), socjopata i milioner, wyrafinowany i odrobinę arogancki, jak przystało na bogacza, znawca sztuk walki i inwestycji giełdowych, tajemniczy i niepokojący przyjaciel ze studiów Myrona Bolitara. Gdyby rzecz cała działa się w Europie, a nie w USA, nosiłby z pewnością wysoki tytuł szlachecki. Tacy ludzie się nie popisują i nie przechwalają. Ktoś taki nigdy, NIGDY, nie nazwałby siebie uniżonym sługą.
Takiego Wina „widziałem” i nie sądzę, żeby bezpodstawnie, czytając powieści Cobena z Myronem Bolitarem w roli głównej. Intrygował mnie bardziej, niż którakolwiek z postaci drugoplanowych. Wielka Cindy, Esperanza lub Mała Pocahontas mogły się pojawić albo i nie, ale Win… był prawie tak ważny jak były koszykarz i właściciel agencji sportowej, Myron Bolitar. Windsor Horne Lockwood III wydawał mi się fascynujący. Po „Mów mi Win” sięgnąć musiałem. Bez względu na cenę.

Krótkie wprowadzenie w fabułę. Dawno, dawno temu kuzynka Windsora, Patricia, została porwana w trakcie napadu, w którym zginął jej ojciec, stryj Wina. Z rezydencji zniknęły dwa obrazy, w tym Vermeer wart około 200 milionów i jeszcze droższy Picasso. Patricia była więziona przez bandytów przez pięć miesięcy, zanim udało jej się uciec.
Ciotka Plum sprezentowała kiedyś Winowi elegancką teczkę z herbem rodzinnym i jego inicjałami.

Mnie teczka się nie podobała, ten cały monogram i tak dalej. Czemu to ma służyć? Nie chciałem jej, więc wymieniliśmy się prezentami z krewniaczką. Ja wziąłem kuferek z jej inicjałami. Ona aktówkę z moimi. O dziwo, wciąż używam go jako podróżnej kosmetyczki.

W luksusowym i bardzo drogim (5 milionów) apartamencie w wieży Beresfordu znalezione zostają zwłoki starszego mężczyzny, a przy nim płótno Vermeera i teczka z inicjałami WHL3. Win stara się dociec, o co chodzi, jak i co się to stało, i stosunkowo szybko odkrywa, że zmarły był jednym z porywaczy Patricii oraz poszukiwanym od czterdziestu lat terrorystą. Wtedy dopiero sprawy komplikują się naprawdę, a akcja dopiero zaczyna.

Tylko jedna osoba usłyszała ode mnie, że ją kocham. Jedna jedyna. Nie, to nie żadna wyjątkowa kobieta, która… powiedzmy, w końcu złamała mi serce – moje serce nigdy nie zostało złamane ani nie pękło – tylko mój platoniczny przyjaciel Myron Bolitar. Krótko mówiąc, nie było w moim życiu wielkiej miłości, ale była wielka przyjaźń.

Wprawdzie wygląda na to, że drogi Myrona Bolitara i Wina rozeszły się jakiś czas temu, ale mimo to Win rozważa opcję poproszenia go o pomoc, przy rozwiązywaniu zagadki. Więcej zdradzać nie mogę.

„Mów mi Win” to relacja w pierwszej osobie. Windsor opowiada czytelnikom o swoich działaniach, myślach, przekonaniach, planach, zwracając się do nich bezpośrednio.

Moja kuzynka jest, tak jak wasz uniżony sługa, po czterdziestce.

Narrator, Win, prezentuje dość ciężkawy dowcip, jako żywo przypominający siermiężny humor Myrona. Popisuje się swoim majątkiem i tym, co może mieć za pieniądze. Np. aplikacja randkowa dla bogaczy, dostępna dla tych, który mają minimum sto milionów. Niemcy określiliby to krótko: zu bunt! – zbyt kolorowo, czyli przesadnie, nadmiernie, za dużo tego dobrego itp. Win bez przerwy opowiada o sobie i rodzinie, co w tej konwencji jest naturalne, ale zdradzając tyle tajemnic i tak się odsłaniając, traci aurę tajemniczości.

Ostatecznie uważam, że to dobra powieść sensacyjna – dla tych, którzy po tę książkę Harlana Cobena sięgną jako pierwszą w życiu. Dla miłośników Bolitara i Wina… to chyba nie TEN Windsor Horne Lockwood III, a przesunięcie tamtego Wina na plan pierwszy, jako narratora i głównego bohatera, raczej po prostu nie mogło się udać. A jeśli mogło, to nie bardzo wyszło.

sobota, 13 listopada 2021

Dobry thriller, ale nie dla mnie

 „Pragnienie” – Jo Nesbø

Nie zostałem holemaniakiem…

„…takiego określenia używano w szkole [policyjnej] w odniesieniu do studentów zauroczonych mitem Harry’ego Hole”*.

Nie udało się, choć się starałem i do kryminałów tegoż autora z Harrym Hole w roli głównej, podchodziłem kilka razy. „Pragnienie” jakoś doczytałem, przerzucając często po kilka stron i wyszukując jakąś akcję. Ciekawa fabuła, niezły warsztat, ale książka jest ewidentnie za długa i zbyt rozbudowana o wątki poboczne i opisy. Poza tym to część cyklu i chyba za bardzo część, bo czasem trudno zrozumieć, o co chodzi, bez znajomości poprzedniego tomu, a kończy się powieść w momencie, kiedy kolejny psychopata-wampirysta ostrzy sobie zęby (właściwe słowo na właściwym miejscu) i typuje następną ofiarę. A to oznacza, że choć dwóch sprawców, zabójców zostało w końcu wyeliminowanych, to nic się jeszcze nie skończyło, ciąg dalszy nastąpi.

Jo Nesbø chyba rzeczywiście wpadł w pułapkę Harry’ego Hole (opowiadanie „Odd”** ze zbioru „Zazdrość” tego samego autora). A szkoda bardzo, bo to znakomity pisarz, a jego „Królestwo” uważam za rewelacyjne.

Harry Hole też jakoś nie wzbudza mojego entuzjazmu, o aprobacie nie wspominając. Alkoholik, którego zasady moralne zależą zapewne od liczby wypitych drinków. Zabija nieuzbrojonego bandytę, strzelając do niego zresztą niepotrzebnie, trzy razy, a kiedy kolega gliniarz proponuje mu, że przy zwłokach „znajdzie” jakiś pistolet, żeby Harry nie miał problemów z Wydziałem Wewnętrznym, Hole odmawia, bo przecież liczą się zasady i prawda. No, super! Tyle, że przez jego pijaństwo zginęło wielu ludzi, ale w tamtych przypadkach zasady i prawda jakoś mniej były ważne. Na przykład, prowadząc samochód po pijanemu, spowodował wypadek, w którym zginął pasażer, inny policjant. Nastąpiła wtedy szybka zmiana miejsc i – dla dobra służby – okazało się, że kierowcą nie był cudowny Harry Hole, ale właśnie ten funkcjonariusz, który zginął. Mętna postać z tego komisarza.

Są w powieści momenty wyraźnie przekombinowane. W mieszkaniu czuć Old Spice, ale zamieszkujący je mężczyzna jest nieogolony – stąd Harry Hole wyciąga wniosek, że była u niego kobieta, znana z tego, że używa męskiego płynu po goleniu marki Old Spice. Super! Tylko, że Old Spice to nie tylko wody po goleniu, ale i dezodoranty, i inne kosmetyki. Więc to gruba przesada.

Może się wydać dziwne to, co teraz napiszę, ale to dobra książka, a w każdym razie pisarstwo Jo Nesbø stoi o niebo wyżej niż twory królowych polskiego kryminału i mistrzów polskiej sensacji (lub odwrotnie). Tylko mnie jakoś mało się podoba, ale wina – jeśli można tu mówić o jakiejś winie – leży raczej po mojej stronie.







--
* Jo Nesbø, "Pragnienie", przeł. Iwona Zimnicka, Wydawnictwo Dolnośląskie, 2017, s. 110.

środa, 3 listopada 2021

Powieść sensacyjna nr 486923

 „Jeden krok przed śmiercią” – Mary Burton

Robotnicy rozbierający starą stodołę znajdują ludzkie kości. Szybko stało się jasne, że zaginiona w roku 2004 dziewczyna, piętnastoletnia Tobi Turner, po latach poszukiwań i niepewności właśnie została odnaleziona. Była uczennicą przedostatniej klasy Valley High School, pojechała niby to na jakieś zajęcia pozalekcyjne i zniknęła bez śladu. A w okolicach Deep Run (Wirginia, dolina Shenandoah), jak odkryła policja, ktoś dokonał wyjątkowo wielu napaści na młode kobiety. Śledztwo we wszystkich tych sprawach prowadzi agentka Macy Crow oraz lokalny szeryf Mike Nevada. Każde z nich ma swoją, wysoce pokomplikowaną historię.

Tysiące kilometrów stąd, na pustyni w Teksasie, znajdowały się trzy oznaczone czerwonymi kamieniami mogiły, które opowiadały podobną historię. Młode panny szukały wrażeń, ale ich ścieżki przecięły się ze ścieżką mężczyzny – czystego zła w ludzkiej postaci. Uwięził je, potem zmusił każdą do urodzenia dziecka. Właśnie w takich okolicznościach przyszła na świat Macy i jej siostra bliźniaczka Faith. Druga z porwanych dziewczyn urodziła córkę, trzecia syna. Ich groby były świadectwem koszmarnego cierpienia, które zadręczyłoby również Macy, gdyby pozwoliła mu się w sobie rozgościć[1].

Powieść zawiera wiele wątków i pogoń za psychopatycznym gwałcicielem i mordercą z doliny Shenandoah jest tylko jednym z nich. Wyjątkowo pokomplikowane są losy dwojga śledczych. Macy Crow, córka potwora (cytat), przeżyła niedawno poważny wypadek samochodowy. Kiedy wróciła do pracy, co przy jej obrażeniach wydawało się wręcz nieprawdopodobne, okazało się, że jej stanowisko jest już zajęte. Zaczęła się starać o miejsce w elitarnym wydziale profilerów Jerroda Ramseya. Na rozwiązanie zagadki Deep Run dostała pięć dni i miał to być sprawdzian decydujący o ewentualnym przyjęciu do grupy Ramseya.
Mike Nevada przez lata pracował w FBI, znał Macy, byli nawet kochankami. Kiedy jednak dowiedział się o zaniedbaniach w śledztwie w sprawie seryjnych gwałtów (kolejny ważny wątek), wystartował w wyborach na małomiasteczkowego szeryfa w Deep Run i wygrał z budzącym coraz większe podejrzenia byłym szeryfem. Jedną z ofiar gwałciciela była kuzynka Nevady, więc jego zaangażowanie ma uzasadnione podstawy.

Tego wszystkiego dowiedzieć się można z tekstu na okładce, zawierającego ewidentnie zbyt wiele, oraz kilkudziesięciu pierwszych stron. Bardzo pogmatwana historia dopiero się zaczyna.

Wreszcie zdjął kominiarkę. Chłodne powietrze przyjemnie owiało jego rozgrzaną twarz. /…/ Odzyskał kontrolę, ale wiedział, ze ten stan nie potrwa długo. Nigdy nie trwał długo. Głód wróci, a on się go nie pozbędzie aż do czasu, kiedy dopadnie nową ofiarę[2].

Powieść uważam za całkiem niezłą, ale nie rewelacyjną. Nic mnie w niej nie zaskoczyło, bo właściwie podobne wydarzenia i zachowania znaleźć można w setkach innych kryminałów. Nowatorskie są co najwyżej drobiazgi. Na przykład zabójca odwiedza domy przyszłych ofiar wcześniej i zostawia pod łóżkiem czerwony sznur, żeby mieć narzędzie, gdy przystąpi do właściwej akcji. Kradnie też z ich domów jakieś drobiazgi, fetysze. O czerwonym sznurze nie czytałem jeszcze u nikogo, ale reszta wydaje się mniej lub bardziej znajoma. Może to po prostu ja przeczytałem już w życiu podobnych powieści zbyt wiele, może gdyby to była pierwsza moja książka sensacyjna, to byłbym nią nawet zachwycony…



















--
[1] Mary Burton, „Jeden krok przed śmiercią”, przekład Paweł Wolak, 2021, Muza, s. 61-62.
[2] Tamże, s. 239.

 

 

 

 

 

#Jeden krok przed śmiercią, #Muza,  @wydawnictwomuza, @muza.black

piątek, 29 października 2021

Okowy komercjalnego pisarza

 „Zazdrość” – Jo Nesbø

Zbiór siedmiu opowiadań kryminalnych: „Londyn”, „Zazdrość”, „Kolejka”, „Śmieć”, „Przyznanie się do winy”, „Odd”, „Kolczyk”. Kiepski poziom dwóch pierwszych jest powodem, dla którego pozwolę sobie na pewną fantazję. Otóż wydaje mi się, że sześć z tych opowiadań stanowi jedynie wypełniacz. Autor „popełnił je” tylko po to, by mogło zaistnieć to jedno, o tytule „Odd”.

Bohaterem tego jednego wartościowego opowiadania jest pisarz Odd Rimmen, którego recenzentka z „The Boston Globe” nazwała kiedyś „Odd Dreamin”, i to przezwisko do niego przylgnęło, okazało się dobrze dopasowane.

Był pisarzem, który dokonał komercyjnego przełomu wyłącznie dlatego, iż opisywał fantazje seksualne do tego stopnia na granicy, że określano je jako kontrowersyjne i odważne, lecz nie na tyle na granicy, by nie mogły być czytane przez wszystkich, nie budząc zaszokowania, a jedynie stanowiąc przyjemną rozrywkę. Książki spełniały również funkcję terapeutyczną dla tych z ewentualnym poczuciem wstydu, że mają takie same myśli jak autor. Pozostała treść jechała na grzbiecie tych opisów seksu, co z czasem zrozumiał. I Odd Rimmen wiedział – tak jak i jego redaktorka, chociaż nigdy o tym nie rozmawiali – że wariacje na kanwie tych fantazji seksualnych ciągnie w kolejnych książkach, chociaż pod względem tematycznym stanowiły one elementy obce, były jak długie, odgrywane w niewłaściwym miejscu sola gitarowe, niemające żadnego innego znaczenia oprócz tego, że publiczność na nie czekała, wręcz ich od niego żądała. To przekroczenie granic stało się tak rutynowe, że powinno wywoływać raczej ziewnięcie niż zaparcie tchu, było ćwiczeniem, które niemal przyprawiało go o mdłości, lecz tłumaczył je sobie tym, że to właśnie jest ten koń potrzebny reszcie tekstu, który jest w stanie ponieść jego prawdziwe przesłanie do większego kręgu czytelników, niż miałby w innej sytuacji. Ale się pomylił. Sprzedał duszę i zaszkodziło mu to jako artyście.

Ten cytat właściwie wystarczy, żeby oczytani czytelnicy domyślili się, skąd i jak wzięły się moje podejrzenia, co do tej dziwnej książki oraz motywów jej autora.
Poza „Oddem” znośnie, choć przewidywalne, jest opowiadanie „Przyznanie się do winy”, ale reszta jest po prostu infantylna.

wtorek, 26 października 2021

Jeżeli chcesz rozbawić Boga...

 „Na zawsze w lodzie” – Owen Beattie, John Geiger

Książka jest fragmentem, możliwe, że najbardziej dramatycznym, długiej, trudnej i skomplikowanej historii poszukiwań Przejścia Północno-Zachodniego, czyli drogi morskiej z Europy, a zwłaszcza z Wielkiej Brytanii, do Azji, przez ciąg przesmyków pomiędzy wyspami Archipelagu Arktycznego. O poszukiwaniach drogi morskiej do Indii słyszałem i czytałem wiele od wczesnego dzieciństwa, o próbach dotarcia do Azji przez Ocean Arktyczny nie wiedziałem kompletnie nic przez pół życia albo i więcej. Pierwszy raz natknąłem się na ten temat u Dana Simmonsa w jego „Terrorze”, a może to był film Johna Carpentera „Coś” z 1982 roku. W odróżnieniu od nich dzieło Owena Beattie i Johna Geigera jest raczej fabularyzowanym dokumentem, książką popularnonaukową niż powieścią sensacyjną, czy fantastyczną. 
„Na zawsze w lodzie” składa się z dwóch części (jeśli nie liczyć kilkudziesięciu stron przypisów); w drugiej znaleźć można także zdjęcia ofiar. Smutne to i przygnębiające.

Mój egzemplarz, stosunkowo nowy, opatrzony został przedmową Margaret Atwood, której w poprzednich wydaniach nie było:

Saga o Franklinie była relacją kryjącą w sobie zagadkę, historią pełną domysłów i przypuszczeń, zbiorem pogłosek, legendą, heroiczną przygodą i hagiografią narodu. W książce »Na zawsze w lodzie« staje się powieścią detektywistyczną, tym bardziej trzymającą w napięciu, że prawdziwą.

W roku 1845 okręty HMS Erebus i HMS Terror wyruszyły pod dowództwem sir Johna Franklina ku północnym wybrzeżom Kanady, by odnaleźć krótszą, więc nie aż tak kosztowną, drogę do Azji. Statki i ich załogi zniknęły bez śladu na ponad sto lat. Wprawdzie pewne wieści zaczęły w końcu napływać od Inuitów (grupa rdzennych ludów obszarów arktycznych i subarktycznych), ale to, co mieli do powiedzenia „dzicy” nie interesowało cywilizowanych Brytyjczyków. Tym bardziej, że relacje Inuitów nie zawierały dowodów na męstwo, honor, wysokie morale, wiedzę, żeglarzy – wprost przeciwnie.

Ostatecznie statki i szczątki wielu członków załogi zostały znalezione, a dzięki pracy Owena Beattie (profesora Uniwersytetu Alberty, antropologa) i Johna Geigera (dyrektora generalnego Królewskiego Kanadyjskiego Towarzystwa Geograficznego) odkryto, jakie elementy zaważyły na fiasku wyprawy, czyli na przykład arogancja, pycha, przekonanie o własnej wyższości, biurokracja, brak wiedzy (choćby o szkodliwości ołowiu używanego przy produkcji konserw) i doświadczenia, ale też zwykły pech.
Książka wiele razy rozbudzała skrajne emocje. Choćby gdy czytałem o umierających z głodu i wyczerpania ludziach, ciągnących ciężkie sanie ze srebrną zastawą i książkami panów oficerów, to… Ale skoczyć do gardła nie ma już komu.

Jeżeli chcesz rozbawić Boga, to opowiedz Mu o swoich planach – mówi stare przysłowie, a Brytyjczycy drogo zapłacili za brak pokory wobec sił natury i własnych słabości.


czwartek, 21 października 2021

Milicja z przymrużeniem oka

 „Mordercza rozgrywka” – Ryszard Ćwirlej

Po lekturze kilkudziesięciu stron doszedłem do wniosku, że ta powieść byłaby świetnym materiałem na kabaret. Większość postaci jest porażająco nierozgarnięta (głupia), prawie wszyscy wiecznie się upijają lub leczą kaca, a kobiety uprawiają prostytucję, choć na różnym poziomie. Bohaterowie porozumiewają się jakimś dziwnym językiem, który Ćwirlej zapewne uznał za socjalistyczny. I nie, nie chodzi mi o gwarę poznańską lub wielkopolską. Jakieś wstawki o socjalistycznej sprawiedliwości i ludowej ojczyźnie mogłyby pasować do lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, ale akcja powieści dzieje się dwa lata przez upadkiem komuny. Groteskowo to wszystko przerysowane, ale czytałem dalej, mając nadzieję, że przynajmniej będzie zabawnie.

„On był w milicji, bo to była najlepsza robota pod słońcem. Nie trzeba było nic umieć, żeby być milicjantem. Bo Teofil tak naprawdę żadnymi szczególnymi umiejętnościami się nie wyróżniał, a i w kwestiach intelektualnych nie zawsze udawało mu się osiągnąć stabilną równowagę”[1].

W hotelu „Polonez” w Poznaniu zamordowano dwie osoby. Zginęła młoda kobieta, wokalistka zespołu dancingowego i okazjonalna prostytutka, obsługująca zagranicznych klientów. Drugą ofiarą był szwedzki biznesmen, Fredrik Hermansson. Ktoś strzelał do nich w pokoju Szweda, prawdopodobnie podczas realizacji płatnych usług seksualnych. Mężczyzna zginął na miejscu. Kobieta, śmiertelnie ranna, dowlekła się jakoś do sali dancingowej, gdzie zmarła. Nikt z gości hotelowych nie słyszał krzyków, a odgłosu strzałów nie rozpoznał.

„A co się dziwisz? Naród nie ma pojęcia, co to odgłos wystrzału. Wszystko to dzięki mądrej polityce naszej kochanej partii robotniczej, która niestrudzenie walczy o pokój i bezpieczeństwo swoich obywateli”[2].

W tym momencie, nie pierwszy i nie ostatni raz, turlałem się ze śmiechu. Dobre to! Naprawdę mocne! Gdyby jednak próbować rzecz całą potraktować poważnie, to trzeba by przyznać, że tu już Ćwirlej solidnie przeholował. Takie teksty zapewne można było usłyszeć na wiecach propagandowych w latach sześćdziesiątych, ale nie w roku 1987, podczas rozmowy w cztery oczy dwóch kolegów gliniarzy.

Na scenie pojawia się oficer Służby Bezpieczeństwa. SB nie chce przejąć sprawy, ale podpowiada milicjantom, że choć sprawcę powinni szybko znaleźć, to nie należy go aresztować – Szwed miał jakieś powiązania z SB, więc ważne jest też, kto zlecił jego likwidację, a morderca mógłby śledczych do swoich mocodawców doprowadzić.
I tak pijani lub skacowani durnie z milicji prowadzą śledztwo, dopuszczając się co chwila jakichś nieuczciwości. Durnie to za ostro? Oto przykład wiedzy ogólnej i historycznej milicjanta według Ćwirleja – gliniarz zastanawia się, czemu w Poznaniu jest ulica Gruzińska, a drugi mu tłumaczy:

„…wiesz, że wojnę wygrała załoga Rudego z psem, znaczy trzech Polaków i jeden Gruzin. – Święta prawda. – Teofil pokiwał głową. Gdyby Grigorij nie przejechał swoim czołgiem pod wodą przez zalany korytarz metra, to Polacy nigdy nie zdobyliby Bramy Brandenburskiej. To znaczy, że Gruzinom jak najbardziej należała się ulica w Poznaniu”[3].

Super! Po prostu boki można zrywać ze śmiechu. Specyficzny humor autora jest jedną z najmocniejszych stron tej powieści, bo kryminał, nawet nieźle pokomplikowany momentami, to taki przeciętny raczej.
„Mordercza rozgrywka” to oczywiście pastisz, ale i parodia. Jeśli nie traktuje się fabuły i opisywanych „realiów” zbyt poważnie, to można się całkiem nieźle bawić, bo Ćwirlej pisać potrafi na dobrym poziomie. Znakomita zabawa – polecam.











--
[1] Ryszard Ćwirlej, „Mordercza rozgrywka”, Muza, 2021, s. 55.
[2] Tamże, s. 89.
[3] Tamże, s. 100-101.





@wydawnictwomuza i @muza.black, #muza, #mordercza.rozgrywka

niedziela, 17 października 2021

To takie spokojne miasteczko

Pierwsze skojarzenie, jakie przyszło mi na myśl podczas lektury, to: rzetelność.

Glenmore Park w Massachusetts, trzydzieści kilometrów na północ od Bostonu. Młoda kobieta, Kendele Byers, która właśnie uprawiała jogging wczesnym świtem w parku, została złapana przez nieznanego (na razie) sprawcę i utopiona w pobliskim stawie Buttermere. Następnie zabójca pochował ją w stosunkowo płytkim grobie w pobliżu. Zwłoki zwęszył pies, wyprowadzony na spacer przez przypadkowego nastolatka.

Żmudne, rutynowe, ale bardzo rzetelne śledztwo prowadzą śledczy z Glenmore Park Mitchell Lonnie (młodszy) i Jacob Cooper (stary wyga). Wkrótce, po odnalezieniu kolejnych zwłok, dołącza do nich Tanessa, siostra Mitchella, policjantka od kilku tygodni zaledwie, i wreszcie psycholożka sądowa Zoe Bentley (jej udział w powieści mógłby być większy).

Kendele Byers w dzieciństwie wielokrotnie doświadczała przemocy, głównie ze strony ojca. Anatomopatolog podczas sekcji znalazł wiele śladów złamań i pęknięć kości z okresu, gdy dziewczyna miała kilka-kilkanaście lat. Kendele uciekła od rodziny, nie podała prawdziwego adresu nawet bratu. Utrzymywała się (i to całkiem nieźle) z internetowej sprzedaży fetyszystom swoich używanych majtek, a to oznaczało wydłużającą się lawinowo listę podejrzanych. Bezpośrednio przez śmiercią Kendele Byers otrzymała wiadomość z biura podróży, reklamującą wyjazd nad jezioro. Tyle, że dołączone zdjęcie przedstawiało… staw Buttermere.

Bardzo szybko okazało się, że zbrodni podobnych, choć jednocześnie zupełnie innych, było więcej. Aliza Kennedy, zastrzelona z beretty Px4, pół godziny przed śmiercią otrzymała ofertę kupna takiej właśnie broni. Tamay Mosely oferowano zieloną toyotę camry, to jest dokładnie ten sam samochód, którym została przejechana. Isabella Garcia została zadźgana, a tuż przed zabójstwem dostała zdjęcie noża, jakby to była jakaś reklama.

W Glenmore Park grasował seryjny zabójca*.

I nie tylko w Glenmore Park, bo Garcię zamordowano w Bostonie, pół roku wcześniej, ale tamtejsza policja nie zorientowała się, że ma do czynienia z seryjnym zabójcą.

Morderca młodych, atrakcyjnych kobiet, w przewrotny sposób uprzedzał swoje ofiary, jaką śmiercią zginą lada moment. Zbierał też pamiątki po swoich ofiarach – kosmyki włosów.

Nie znalazłem w powieści elementów naiwnych i magicznych. Jak już wspomniałem, wszystko jest w niej niesamowicie rzetelne. Drobiazgowo dokładnie autor opisał pracę policji, narodziny kolejnych hipotez, interpretacje śladów, zdobywanie wiedzy o zabójcy. W „Pajęczej sieci” zawsze dokładnie wiadomo, co i skąd się wzięło, co konkretnie się dzieje i dlaczego, co z czego wynika. Mam tu oczywiście na myśli policję, bo nie nieprzewidywalnego do pewnego momentu psychopatycznego zabójcę. W każdym razie takiej właśnie solidności i rzetelności w wielu nowych powieściach sensacyjnych brakuje. Bywają wtedy bardziej ekscytujące, ale mniej wiarygodne. „Pajęczą sieć” uważam za bardzo dobrą powieść, a jej autor ląduje na mojej liście obserwowanych i czytanych – jeśli tylko nadarzy się okazja.






---
* Mike Omer, „Pajęcza sieć”, przekład Robert Ginalski, Świat Książki, 2021, s. 119.

 

 

Książka z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl.

wtorek, 12 października 2021

Sekrety i tajemnice pustyni

 „Znajdź mnie” – Anne Frasier

W czasach, kiedy zaczynałem samodzielnie czytać, wiele było powieści kilkutomowych, ale cykle powieściowe zdarzały się bardzo rzadko (na przykład „Pamiętniki lekarza”, cykl czterech powieści stworzony przez Aleksandra Dumasa ojca). Nie mam do dziś przekonania do cykli, jak i do sezonów w serialach filmowych. Zwykle mam wrażenie, że jakiś pomysł eksploatowany jest na siłę, jak torebka herbaty ekspresowej wrzucana do wrzątku po raz siódmy.

Sięgając po „Znajdź mnie” nie wiedziałem, że jest to pierwsza część cyklu „Inland Empire”, i dobrze się stało, bo gdybym doczytał, że to jakiś cykl, to pewnie bym sobie darował. Ale przeczytałem i nie żałuję, bo to dobra powieść sensacyjna i psychologiczna, która – poza niewielkimi dłużyznami – wciąga i intryguje, i to nawet bardzo. Nie przeszkadzało mi też to, że pewne elementy powieści, wyjątkowo mocno przypominają „Wołanie grobu” Simona Becketta. W jednym przypadku seryjny zabójca ukrywał zwłoki na wrzosowisku Dartmoor, w drugim na pustyni Mojave. W jednej i drugiej powieści, po latach milczenia, psychopata obiecuje wskazać miejsca ukrycia zwłok, ale pod pewnymi warunkami.

Inland Empire to ogromny obszar w południowej Kalifornii. To tam grasował seryjny morderca, psychopata, Benjamin Fisher. Dziwny człowiek, wymykający się wszelkiemu szufladkowaniu – wykładowca psychologii, który…

„Kochał rodzinę, przyrodę, zachody słońca i zwierzęta. Zapewnił córce idealne dzieciństwo i ją uwielbiał. Kochał i był kochany”*.

Już w tym momencie pojawia się wątek, który uważam za ważniejszy od kryminalnego: relacja córki z ojcem zabójcą. „Idealne dzieciństwo”? Benjamin Fisher wykorzystywał swoją kilkuletnią córkę w swoich morderczych eskapadach. Ośmiolatka zwabiała w odpowiednie miejsce kobiety, które następnie ojciec mordował. Tak wygląda idealne dzieciństwo?

Beniamin Fisher od trzydziestu lat siedzi w celi śmierci, a jego córka, kobieta przed czterdziestką, Reni Fisher, była profilerka FBI, ucieka od cywilizacji i w skromnej chacie na pustyni lepi garnki i inną ceramikę. Nadal nie radzi sobie z traumami z dzieciństwa (idealnego – sic!) i wyrzutami sumienia. Niektórzy uważali, że pełniła rolę muzy w zbrodniach ojca.
Ciekawy jest też sposób, w który matka Reni radzi sobie z traumą – żona wielokrotnego mordercy, siedzącego w celi śmierci, też latami ponosi koszty emocjonalne i społeczne, i uważa, że w znaczący sposób musi zmienić swoje życie. Jakby pomagając innym chciała spłacić jakiś dług.

Pewnego razu do samotni Reni Fisher na pustyni przyjeżdża detektyw Daniel Ellis z wydziału zabójstw. Beniamin Fisher obiecał pokazać, gdzie ukrył zwłoki, ale pod warunkiem, że będzie w tej wizji lokalnej brała udział jego córka. Reni Fisher nie ma na to najmniejszej ochoty, ale oczywiście w końcu się zgadza. Daniel i Reni podejmują współpracę.

Na pustyni, gdzie Beniamin Fisher miał wskazać miejsce ukrycia zwłok, Reni przytula się do kochanego tatusia, a wtedy morderca, mimo obecności policjantów… W taki właśnie sposób rozpoczyna się ta historia, to dopiero początek. Rollercoaster dopiero się rozpędza.

„Znajdź mnie” to bardzo dobra, ciekawa, wciągająca, powieść sensacyjna, w której główną rolę odgrywają Daniel Ellis i Reni Fisher, wspólnie prowadzący śledztwo i starający się razem odkryć tajemnice Beniamina (i nie tylko). Wiele wątków pobocznych, znaczny stopień pokomplikowania, nieoczekiwane zwroty akcji, nie utrudniają lektury, bo Anne Frasier dysponuje sporym talentem i dobrym warsztatem pisarskim oraz wyobraźnią. Polecam.





---
* Anne Frasier, „Znajdź mnie”, przekład Grażyna Woźniak, Muza, 2021, s. 40.

 

 

 


@wydawnictwomuza i @muza.black, #Znajdź mnie

środa, 6 października 2021

Moralność psychoterapeutów

 „W cieniu terapeutki” Anna Krystaszek

Tak mi się w życiu składało, że całymi latami miałem możliwość obserwowania przy pracy różnych psychoterapeutów. Głównie w Centrum Terapii Nerwic, ale nie tylko. I zawsze z łatwością rozpoznawałem uzależnionych od wziewnych środków chemicznych zmieniających świadomość, czyli od papierosów, nikotyny. Jeśli sesja trwała dłużej niż godzinę, wzrok robił im się rozbiegany, sprawiali wrażenie poirytowanych, starali się jak najszybciej ogłosić przerwę lub koniec zajęć, bo głód nikotyny stawał się trudny do wytrzymania, uzależniony organizm domagał się swojej dawki. Zdolność skupienia się terapeutki na słowach klienta lub grupy była w takich chwilach mocno ograniczona.
Tak mi się przypomniało w trakcie lektury…

Bohaterką powieści jest uznana psychoterapeutka Magda Różycka. Jej superwizorka bardzo ją chwali, mimo że Różycka jest nikotynistką, nadużywa alkoholu, a do klientów ma dość specyficzny stosunek, na przykład wiesza się emocjonalnie na Kubie, kliencie młodszym o lat dziesięć. W tym momencie warto dodać informację, zapewne nie wszystkim znaną, że terapeuci to nie lekarze, a psychologia to nie jest gałąź medycyny, tak więc nie obowiązuje ich przysięga Hipokratesa (między innymi: przede wszystkim nie szkodzić).

Dotarło do mnie coś, co było oczywiste od dawna: że połowy swoich pacjentów zwyczajnie nie lubiłam. Druga połowa była nudna*.

Anna Krystaszek kazała swojej bohaterce używać ordynarnego słownictwa, w którym perlą się gęsto pojęcia: kurwa, wyjebać, dupa, syf, pierdolony – to tylko na jednej kartce. Jeśli autorce książki chodziło o to, by czytelnicy, potencjalni chętni do skorzystania z jakiejś formy pomocy terapeutycznej, poważnie się zastanowili nad tym pomysłem, to na pewno osiągnie cel. Moim zdaniem wulgaryzmy psychoterapeutki (i nie tylko) są w powieści zupełnie zbędne.

Magda Różycka przeżyła osobistą tragedię – w dziwnym wypadku samochodowym zginął jej mąż i syn. Po pewnej przerwie postanowiła wrócić do pracy. Jednym z jej klientów jest Adam Nawrocki, którego terapeutka wyraźnie się obawia, podejrzewając że jest on niebezpiecznym psychopatą. Innym ciekawym klientem psychoterapeutki jest Kuba, syn policjantki, Kamili Grzesiak, która prowadziła dochodzenie w sprawie dziwnego wypadku Różyckich. Gdy policjantka doszła do wniosku, że to chyba jednak nie był zwyczajny wypadek, zginęła na służbie, zadźgana nożem w jakimś zaułku. Kuba, jako nastolatek, korzystał z pomocy Różyckiej w związku z problemami w relacji z matką policjantką, ale teraz wrócił do swojej psychoterapeutki, by uporać się ze śmiercią tejże matki.
Pod domem Magdy Różyckiej zostają znalezione zwłoki jednej z jej klientek, brutalnie zamordowanej. Komisarz Paweł Wilk bez większych efektów zajmuje się sprawą i dopiero prokurator Jan Hejda, facet precyzyjnie myślący o niebywałej intuicji, mozolnie odkrywa powiązania między pozornie różnymi wydarzeniami obecnymi i sprzed lat.

Narratorami w powieści jest kilka osób: Kamila, Adam, Kamil, Magda, Jan Hejda, Paweł, a akcja dzieje się głównie, bo nie tylko, w roku 2018 w Częstochowie. Te przeskoki nie są tak gładkie i naturalne, jak mogłyby być, ale to w końcu tylko debiut, więc warsztat pisarski autorki zdecydowanie wymaga doszlifowania. Ale… plus za wyobraźnię.

Ta powieść to wiele wątków, zwłaszcza psychologicznych, bo nie tylko kryminalnych, całe mnóstwo tajemnic, które miały nigdy nie wyjść na światło dzienne, sporo mylnych tropów, dzięki którym czytelnikowi co trochę wydaje się, że wie już wszystko, bo po chwili zorientować się, że rzeczywistość była jednak bardziej skomplikowana i zupełnie inna.

„W cieniu terapeutki” jest powieścią wielowątkową – zwykle wielowątkowość to zaleta, ale w tym przypadku, jest tych wątków, niuansów i tajemnic ewidentnie zbyt wiele. Skomplikowane analizy stanów emocjonalnych bohaterów też wykraczają poza realną potrzebę powieści sensacyjnej/kryminalnej. Odnoszę wrażenie, że autorka starała się stworzyć powieść, która będzie się podobała wszystkim, ale wyraźnie przesadziła. Tym niemniej nie uważam, żeby była to powieść zła – jest po prostu… przeciętna: czytałem lepsze i wiele znacznie gorszych. Ot, średniej klasy rozrywka.


Na koniec drobna uwaga, zapewne bez znaczenia. Okładka bardzo przypomina „Broken promise” Linwooda Barclaya. Może ilustrację robił ten sam grafik…  https://www.goodreads.com/book/show/23398840-broken-promise 









---
* Anna Krystaszek, „W cieniu terapeutki”, Muza, 2021, s. 49.

 

 

 

 

 

#wcieniuterapeutki,  #wydawnictwomuza, #annakrystaszek, @wydawnictwomuza, @muza.black, @anna_krystaszek

środa, 29 września 2021

Historia nadal kołem się toczy

 „Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji” – Orlando Figes

„Szepty” nie są książką o Stalinie, choć jego obecność czuje się na każdej stronie; nie dotyczą też bezpośrednio polityki jego reżimu. Traktują o tym, w jaki sposób stalinizm naznaczył umysły i serca ludzi sowieckich, wpływając na to, jak myśleli i czuli. Nie próbuję rozwiązywać zagadki genezy terroru, ani też opisywać powstania i upadku Gułagu, ale staram się wyjaśnić, dlaczego system terroru zapuścił trwałe korzenie w społeczeństwie sowieckim i wciągnął w swoje tryby miliony zwykłych, uczciwych obywateli – jako milczących świadków i aktywnych współuczestników. Prawdziwa siła i trwałe dziedzictwo stalinizmu polegały nie na właściwej mu organizacji państwa ani na kulcie przywódcy, lecz mówiąc słowami rosyjskiego historyka Michaiła Geftera, na tym, że „istniał on w każdym z nas”.

W społeczeństwie, w którym uczono dzieci, że za zbytnią gadatliwość można zostać aresztowanym, stosowano zasadę, że wszystko zostaje w rodzinie. Ludzie sowieccy nauczyli się podwójnego życia, ukrywania przed oczami i uszami niebezpiecznych sąsiadów, a czasem nawet własnych dzieci, informacji i opinii, przekonań religijnych, wartości i tradycji rodzinnych oraz stylu życia sprzecznych z oficjalnymi normami. Nauczyli się mówić szeptem.
W języku rosyjskim istnieją dwa słowa na określenie ludzi mówiących szeptem. Jedno (szeptuszczij) ma kilka znaczeń – między innymi oznacza osobę, która nie chce, żeby usłyszano, co mówi – ale żadne z nich nie ma charakteru ujemnego. Drugim słowem (szeptun) określa się policyjnego informatora, który szeptem donosi na bliźnich. Rozróżnienie to powstało w czasach stalinowskich, kiedy całe społeczeństwo sowieckie składało się z ludzi należących do jednej lub drugiej kategorii.

I to stanowi o wartości tej książki – stalinizm prywatny, osobisty, rodzinny, a nie opracowanie historyczne, socjologiczne lub inne naukowe, obejmujące temat globalnie. Orlando Figes prezentuje losy zwykłych ludzi. Zazwyczaj, bo są wśród nich także znane nazwiska: Bułat Okudżawa, Konstantin Simonow (dawno temu jego epopeja wojenna „Żywi i martwi” i „Nikt nie rodzi się żołnierzem” nawet mi się podobała), Jelena Bonner, ale to zdarza się rzadko. Najczęściej chodzi o zwyczajnych robotników, chłopów.

„Szepty” pomagają zrozumieć, jak to jest możliwe, że tak wielu ludzi wierzy w takie bzdury. Bo to nie jest tak, że pojawił się zły Stalin (Lenin, Hitler, Mao itd.) i sterroryzował wielomilionowy naród. Coś takiego nie da się zrobić – najpierw trzeba znaleźć wyznawców, przekonać jakąś część społeczeństwa do swoich pomysłów. To też odpowiedź na pytanie, dlaczego naród, który gnoi i łupi jakiś polityk i jego kamaryla, następnym razem znów głosuje na niego i jego sitwę, i nadal mu wierzy.

Jedyne, co mogę tej książce zarzucić, to to, że jest zbyt długa (ok. 700 stron) – nazwiska i miejsca się zmieniają, ale zdarzenia bardzo często są właściwie takie same.