Świat mroczny, porzucony...

Dziennik (1953-1956) – Witold Gombrowicz

Złośliwiec i megaloman, którego „Dziennik przypomina mi „Wykłady o literaturze” Vladimira Nabokova, o których pisałem kiedyś między innymi: Kiedy okazało się, że schemat ten powtarza się w większym albo mniejszym stopniu (często nawet pojawiają się konstrukcje jakby rodem z gry: jest świetny, ale…, wyszło mu znakomicie, ale…), doszedłem do wniosku – zaplanowanego zapewne przez autora i jedynie słusznego – że pisarzem genialnym, którego dzieła nie zawierają żadnego „ale”, jest i był tylko i wyłącznie Vladimir Vladimirovič Nabokov.

Czy Witold Gombrowicz był wybitny, utalentowany i wspaniały? Ależ oczywiście! Takie etykietki mu przyklejono, więc tak jest i nie chodzi mi absolutnie o to, by opinie te i przekonania negować.

Gombrowicz w pierwszym tomie „Dziennika” krytykuje (czasem wręcz drwi i wyśmiewa) komunistów, katolików, Polaków w Polsce, Polaków na emigracji, krytyków, pisarzy, malarzy, poetów, czytelników… Jednych może to zachwycać, innych bawić, jeszcze kogoś złościć. A ja? Ja po prostu nie chcę w tym uczestniczyć – w tym wiecznym niezadowoleniu i nieustającym, podszytym pogardą rozdrażnieniu, to już nie mój świat, świat, do którego nie mam ochoty wracać; za ciemny dla mnie, po prostu, za mroczny. Choć Gombrowicz znakomity. Bo nie chodzi o to, że mi się Gombrowicz z „Dziennika” nie podoba… właśnie nie o to...

Nie znam się, nie rozumiem – ktoś powie – ależ tak! Nie zmusiłem się do lektury innych jego dzieł – jak najbardziej. Jestem dyletant i ignorant – pewnie, że tak! Z całym swym ograniczeniem pójdę może kiedyś na spektakl jakiegoś Gombrowicza i z prymitywnym brakiem zrozumienia podziwiał będę dekoracje, grę aktorów, scenografię… ale na jego świat nie mam najmniejszej ochoty.

Urok życia to tylko urok gry

„Bardzo poszukiwany człowiek” – John  Le Carré

W Hamburgu, w domu mieszkającego z matką, muzułmańskiego boksera Melika Oktaya, pojawia się i prosi o pomoc Issa Karpow, syn pułkownika Armii Czerwonej i zgwałconej przez niego Czeczenki, notabene zamordowanej przez własną rodzinę za „zhańbienie rodu”. Issa jest chory i wycieńczony; był więziony i torturowany zarówno przez Rosjan, jak i Turków; możliwe, że jest albo był czeczeńskim terrorystą – w każdym razie o to jest podejrzewany. Do Hamburga dostał się nielegalnie, przerzucony przez Szwecję.

Leila i Melik Oktay kontaktują Issę z Annabel Richter, idealistycznie nastawioną prawniczką pracującą w charytatywnej agencji o nazwie Azyl Północ, zajmującej się prawami nielegalnych imigrantów, a przez nią z irlandzkim albo angielskim bankierem działającym w Niemczech, Tommym Brue, którego żona, Mitzi, zdradza jawnie z Bernardem, niewątpliwie znacznie sprawniejszym seksualnie od starszego bankiera – to jednak wątek poboczny.

Intryga zagęszcza się, gdy wychodzi na jaw, że ojców Issy i Tommy’ego łączyły brudne interesy oraz wielka forsa. Chodziło o tak zwane konta lipicańskie, co jest oczywistą aluzją do prania brudnych pieniędzy, wybielania ich (lipicany to rasa koni, która wzięła nazwę od stadniny w Lipicy w Słowenii, założonej ok. 1580 roku, gdzie została wyhodowana; konie te rodzą się skarogniade lub kare, dopiero między szóstym a dziesiątym rokiem życia ich maść zmienia się na siwą).

Jako że akcja powieści dzieje się współcześnie, a więc stosunkowo niedługo po atakach terrorystycznych na WTC w Nowym Jorku, na metra w Madrycie i Londynie i innych, za którymi stoją – rzecz jasna! – muzułmańscy fanatycy, Issą interesuje się zarówno wywiad brytyjski, jak i niemiecki, a wreszcie także amerykański. Szybko jednak okazuje się, że chyba nie do końca chodzi im o Karpowa, że jest on tylko pretekstem, by panowie szpiedzy i agenci (z różnych krajów i przeróżnych, rywalizujących ze sobą agencji) mogli uprawiać swoje pasjonujące gierki.

John Le Carré niewątpliwie postarał się być na bieżąco z tematem islamskiego terroryzmu, ale… mentalność i rozmowy szpiegów jakoś dziwnie przypominają czasy zimnej wojny, żelaznej kurtyny, czyli lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte ubiegłego stulecia.